Nú er tað ein fátækur maður. Kona hansara er langt síðani deyð. Tríggjar synir eiga tey. Tá ið tveir av teimum eru rættiliga vaksnir, koma teir ein góðan dag til pápa sín og biðja um at sleppa út í verðina at finna sær konu.

Pápin heldur tá við teir, at hetta við konuni kundi bíða fyri fyrst, ”Farið heldur út og síggið tykkum um og vitið, hvat tit duga til!”

Og hann sigur við teir: ”Nú skal eg sleppa tykkum at royna tykkum: Vitið nú, hvør tykkara ið kann koma heim aftur til mín á jólum við tí vakrasta dúkinum at leggja á borðið til høgtíðina.”

Hetta halda dreingirnir væl um, og faðirin gevur teimum tríggjar krónur til hvønn at lívbjarga sær við, til teir kunnu sjálvir koma í tænastu.

Tá ið nú teir eldru báðir eru slopnir av stað, kemur yngsti bróðirin og biður sleppa sær við út í verðina at vita, hvussu fer.

Nei, tað vildi pápin einki til: ”Tú av stað, stakkalur,” sigur hann, ”hvør, heldur tú, vil hava teg í tænastu, so lítil tú er? Nei, halt teg her uttan um eldin nøkur ár enn; tað man vera tær longst sum best.”

Men drongurin gevst ikki, biður og bønar: ”Lat meg sleppa við,” sigur hann,”eingin veit, hvussu lagnan kann snúgva sær, hvør veit, um tað gongst mær ikki væl, hóast eg eri minni enn brøður mínir.”

”Jú, jú, kanska tað er eitt sindur um hatta, tú sigur,” svarar faðirin. ”Tú ger so ikki gagnsverk her kortini, og tú man fara at vera kropin heim aftur higar, áðrenn langt um líður.”

Hann fær so loyvi at fara av stað, og pápin gevur honum eisini tríggjar krónur at hava at liva av, til hann fær tænastu sjálvur.

Ája, teir fara so av stað, allir fylgjast, ganga allan dagin. Tá ið komið er at kvøldi, koma teir til eitt gistingarhús við vegin. Har fara teir inn. Nógv ferðafólk er her saman komið, og her er mikil stákan og kákan. Teir eldru báðir seta seg millum hinar gestirnar, eta, spæla terningar og stuttleika sær væl. Men tann yngsti sleppur sær í ein krók og vil ikki koma sær uppí.

Tað er ikki leingi, so nú hava teir eldru báðir brúkt alt, teir høvdu, fara til tann yngsta og biðja hann geva sær tað, hann hevur. Men nei, hann vil ikki lata tað av hondini. Teir eldru gera nú ikki vandari, taka hvørt oyra frá honum við makt, geva honum høgg og slag, blaka hann út fyri dyr og biðja hann sleppa sær heim aftur til eldin, meðan væl var.

Hesin lítli fer nú einsamallur fjakkandi í myrkrinum, gongur og gongur, til hann er so ekkamóður, at hann orkar ikki meir, hoknar niður á eina túgvu og verður sitandi, grætur um sín ringa stand, til hann sovnar. Tá ið hann vaknar aftur, er alljóst, og hann fer aftur til gongu. Men hvar leiðin ber, veit hann einki um, hevur bara í huga at sleppa burtur frá brøðrum sínum, sum hava gjørt so illa við hann.

Tá ið hann nú hevur gingið bæði langt og leingi, kemur hann til ein veg við stórum, grønum trøum á jaðrunum báðumegin, og fyri endanum á hesum veg sær hann ein stóran garð, ja, so stóran, at hann heldur tað má vera ein kongsgarður.

Ája, hann fer eftir vegnum og heldur á fyrstu dyr. - Dunkar. Nei, eingin svarar. Dunkar harðari. Lurtar. Ikki eitt ljóð. So letur hann upp inn í ein stóran sal. Hetta má vera eitt heilt slott, hann er komin til. Men ikki eitt menniskja at síggja, ikki eitt ljóð at hoyra. Hann fer á næstu dyr, heldur ikki her er fólk. Nú fær hann betri mót, gongur rúm úr rúmi, har alt glógvar í gulli og silvuri, so hann undrast á, at tað skal vera so fínt nakrastaðni í allari verðini. Alsamt einki menniskja, og ikki eitt ljóð at hoyra.

Men so einaferð, nú kemur hann inn í ein sal, sum er bæði størri og glæsiligari enn allir hinir, hann er komin ígjøgnum, heilt yviri í endanum, í einum hásæti situr ein hara, brún sum jørðin og lítið ásýnilig.

”Hvat vil tú, og hvør er tú?” spyr haran.

”Eg eri ein fátækur drongur, sum eri farin út í verðina at leita mær tænastu,” svarar drongurin.

”Kanska tú hevði viljað tænt mær,” sigur haran aftur, ”eg havi rætt nú brúk fyri einum húskalli.”

”Tað vil eg fegin,” sigur drongurin.

”So skal tú vera væl komin higar,” sigur haran aftur, ”og verður tú trúgvur, skal tað verða tær til eydnu lagað, at tú er komin higar til mín.”

Tað lovar drongurin, at trúgvur skal hann vera, ”um bara matmóðir leggur ikki meira á meg, enn eg orki.”

Haran fylgir honum nú út í urtagarðin, og tey koma til ein stóran busk av einum slag, sum hann aldri hevur sætt áður. Tá sigur hon: ”Tað skal vera tín tænasta, at tú hvønn dag sker ein kvist av hesum buskinum, og tað skal tú gera hvønn dag, heilagt og gerandi; men tú má ongantíð skera meir enn ein kvist av um dagin.”

Ja, drongurin lovar at gera hetta, rætt sum hon sigur.

Nú fer hon upp á eitt rúm á slottinum við honum og sigur: ”Her skal tú sova, og her skal tú eta. Tað skal standa matur og drekka á borðinum, tá ið tú heldur teg nýta tað, og tá ið tú vil sova, skal seingin standa reidd. Hartil er tú fríur og frælsur at gera, hvat tú vil. Verð bara trúgvur í tí, sum eg havi givið tær undir hond.”

Drongurin tók ein knív og fór oman í urtagarðin, skar ein kvist av buskinum, og hetta gjørdi hann hvønn einasta dag, árið runt.

Hann hevur nú jól og góðar dagar á slottinum og fær alt, hann ynskir sær. Men kortini fellur tað honum mangan langligt; tí hann sær aldri eitt einasta menniskja.

Tá ið árið var komið at enda, og drongurin hevði skorið tann síðsta kvistin av buskinum, kom haran hoppandi og takkaði honum fyri trúgva tænastu, spurdi, hvat hann ynskti sær í løn.

Drongurin svaraði, at hann helt seg valla hava gjørt nyttu fyri føðina, og tí skuldi hann onga løn hava.

Haran svaraði, at hon visti væl, hvat hann ynskti sær í løn, og at brøður hansara vóru úti at vinna sær dúk at leggja á jólaborðið heima hjá faðirinum, nú skuldi hann fáa ein dúk, sum var so vakur, at brøðurnir valla finna tess maka, um teir so leita gjøgnum tólv kongaríki.

Hon gevur honum so dúkin, og hann er hvítari enn hvítur og fínari enn fínur, so eingin hevði sætt so vakurt áður. Drongurin takkar hjartaliga fyri gávuna og fyri so gott, hann hevði havt tað í tænastuni. Síðani segði hann farvæl og fór til gongu heim til faðir sín.

Hann gongur nú allan dagin og hittir ikki eitt menniskja. Tá ið var komið langt út á kvøldið, sær hann eitt ljós langt burturi. Hann gongur eftir tí, hugsar at fáa sær innivist har um náttina. Tá ið hann kemur so nær, kennir hann, at hetta er sama gistingarhúsið, hann skiltist frá brøðrunum, og tá ið hann kemur inn, sær hann teir báðar sita millum gestirnar og stuttleika sær.

Drongurin var ikki íminnin, so tað, at hann hevði verið firtin á teir fyri so langt síðani, var gloymt, og hann var glaður fyri at síggja teir aftur, fer til teir og spyr, hvussu veit við hjá teimum, um teir hava nakrar dúkar at hava heim við.

”Jú, tað visti væl við, hildu teir og vístu dúkarnar fram, róstu teimum og vóru væl nøgdir. Teir vóru nú bæði illdámaðir og vánaligir allar vegir.

Tann yngsti tekur nú sín dúk fram og vísir. Á, hann var so fínur, at allir gestirnir undrast á, at nakar so vakur og fínur dúkur skal vera til. Teir skekarnir, sum brøðurnir høvdu víst, duttu nú heilt burtur ímillum.

Hetta dámdi teimum ógviliga illa, og teir gera ikki vandari, taka tann fína dúkin frá bróðurinum og geva honum teirra ljótu aftur í staðin.

Teir fylgjast nú heim allir tríggir.

Faðirin er bæði bilsin og glaður yvir tann fína dúk, ið teir eldru brøðurnir hava heim aftur við sær, og rósar teim, rópar teir óførar menn, sum gera heimi sínum æru.

Sjálvir spara teir ikki at reypa av øllum teimum mongu skreytum, teir hava gjørt á útiferðini, og hvussu teir hava slitið og sleipað fyri at fáa henda sjáldsama dúk.

Tann yngsti sat tigandi og lýddi á, men hevði ikki hugsku til at leggja uppí. Og líka lítið hevði tað nyttað honum, tí hvør hevði lurtað eftir, hvat ið hann segði.

Tá ið jólini vóru av, vildu teir eldru brøðurnir sleppa út aftur í verðina at finna sær konu. Men faðir teirra helt sum áður, at tað hastaði einki við konuni enn, betri at teir fóru eitt ár út at tæna fyrst, so kundu teir til næstu jól vita, hvør ið kundi hava tað vakrasta drykkisteypið heim aftur við sær at seta á jólaborðið.”

Jú, hetta hildu synirnir við, og aftur gevur pápin teimum hvørjum tríggjar krónur at hava sær til lívbjarging í fyrstani.

Hin yngsti vildi eisini sleppa av stað: ”Lat meg sleppa við, pápi. Eingin veit, hvussu lagnan kann snúgva sær, kanska eg vinni fram, hóast eg eri ikki so raskur sum brøður mínir.”

Jú, faðirin gav honum eftirlæti og bað hann fara, gav eisini honum tríggjar krónur við sær.

Teir fara nú av stað allir tríggir, og alt gongur sum fyrru ferð. Teir koma til gistingarhúsið við vegin, taka pengarnar frá tí yngsta, geva honum høgg og slag, koyra hann út í myrkrið.

Hann fer so strevandi, til hann kemur til túgvuna; har sovnar hann av møði, fer aftur til gongu morgunin eftir og kemur til sama slottið, har hann var í fjør.

Haran tekur blídliga ímóti honum og sigur, at vil hann tæna sær eitt ár afturat, skal hann ikki verða svikin í løn. Hann gevur seg til.

Hon gevur honum eitt sindur av avsetu og sigur við hann: ”Tað skal vera tín tænasta, at tú knýtir ein av hesum tráðstubbunum hvønn dag um ein av teimum kvistunum, tú skar av buskinum í fjør. Hetta skal tú gera hvønn dag, bæði heilagt og gerandi, til árið er úti, og ongantíð skal tú knýta meir enn um ein í senn. Annars hevur tú tín vilja at gera, hvat tú vil, bert vera trúgvur við hesum, eg havi givið tær undir hond.” So fór hon frá honum.

Hann hevur nú aftur jól og góðar dagar á slottinum. Men tíðin fellur honum mangan long, tí hvør dagurin líktist øðrum, og aldri sá ella hoyrdi hann eitt einasta menniskja.

Tá ið árið er at enda, og hann hevur bundið tráð um tann síðsta kvistin, kom haran til hansara hoppandi og takkar fyri trúgva tænastu, spyr, hvat hann skal hava í løn.

Nei, hann sigur tað sama sum áður, at hann man valla hava gjørt gagn fyri føðina, og tí skal hann onga løn hava.

”Jú,” sigur hon, ”løn skal tú hava, arbeiðið hevur minni at siga, men trúskapurin skal lønast. Eg veit eisini, hvat tú helst vil hava. Brøður tínir eru úti og vinna sær fyri drykkisteyp at hava at seta á jólaborðið heima. Og her vil eg geva tær eitt drykkisteyp, sum brøður tínir valla finna maka til, um teir so leita í tólv kongaríkjum.

Og so gevur hon honum eitt steyp av fínasta silvuri við gulli bæði uttan og innan; trettan meistarar høvdu sett sítt innsigli á tað. Tað var so fínt so fínt, at tað var eingin endi á.

Drongurin takkar nú hjartaliga fyri gávuna, sigur haruni farvæl og fer glaður av stað við dýrgripi sínum. Á heimleiðini kemur hann aftur hesa ferð í tað sama gistingarhúsið og finnur brøður sínar sitandi og stuttleika sær millum gestirnar. Og av tí hann eisini hesa ferð hevði gloymt teimum, at teir gjørdu so illa við hann, fer hann aftur nú so blíður til teir og spyr, hvussu veit við, um teir hava nøkur steyp at hava heim aftur við sær.

Jú, teir láta væl at, tað hevur lagað seg væl fyri teimum, og teir vísa steyp síni, tvey neyðars træsteyp, ringt tilfar og vánalig allar vegir.

So kemur hann við sínum. Tá blúgvast teir eldru við tey, teir hava víst, og allir gestirnir troka saman um at síggja hetta fína steyp, og teir kundu ikki tiga av, hvussu vakurt tað var, aldri høvdu teir trúð, at eitt steyp kundi vera so vakurt og so fínt sum hetta.

”Tað sømir seg ikki fyri eitt neyðardýr sum teg at koma heim við einum so fínum steypi,” siga teir nú við yngsta bróðurin og taka tað frá honum, geva honum teirra kloddaligu træíløt aftur í staðin.

Teir fylgjast nú allir heim til faðir sín. Og tit kunnu ikki ætla, hvussu hann stendur sum kánus uppi yvir hesum vakra og fína steypi, sum teir elstu synirnir høvdu heim við til hann, og so glaður var hann, at hann visti ikki, hvørjum beini hann skuldi standa á. - Tað mátti hann siga, tók hann til, at ikki vóru sovorðnir menn til í ríkinum sum hasir báðir elstu hjá sær.

Men tann yngsti sat og tagdi, tungur í huga og kom sær ikki upp í alt hetta reypið og stákið uttan um tað fína steypið.

Tá ið nú jólini eru liðug, vilja teir báðir elstu út aftur í verðina at fáa sær konu. Og nú sigur faðirin teimum ikki ímóti: ”Ja, ja, nú fáa vit at síggja,” heldur hann fyri, ”hvør av tykkum, ið kemur heim næstu jól, við tí vakrastu brúðrini.”

So gevur hann teimum aftur hvørjum sínar tríggjar krónur at hava við sær.

Nú vil tann yngsti eisini sleppa av stað. Tá lær faðirin og heldur við hann:

”Heldur tú, armingin, at nøkur genta vil hava teg til mann?”

”Tað ger tað sama,” sigur tann yngsti, ”ilt at siga, hvussu lagnan snýr sær, kanska tað gongur mær væl í verðini, hóast eg eri minni og veikari enn brøður mínir.”

Tá ið faðirin hevði hugsað seg um og kom í hug, at tað var kanska betri at sleppa av við hann enn hava hann gangandi her og mala, bað hann hann bara fara við og gav honum tríggjar krónur at hava við sær.

Teir fylgjast nú allir tríggir út aftur í verðina.

Tað gekk sum báðar tær fyrru ferðirnar; teir komu til sama gistingarhúsið, og tá ið teir elstu báðir hava brúkt sínar pengar upp, taka teir tað, hin yngsti hevur hjá sær, geva honum høgg og slag, koyra hann út á geilar, so hann má valtra um á náttartíð. Men hann kemur aftur til slottið, har hann verður væl móttikin.

”Ver væl komin,” sigur haran við hann. ”Eg havi enn meira brúk fyri tær í ár, og tænir tú mær trúliga, skal løn tín verða størri, enn tú dugir at hugsa tær.”

Hetta árið skuldi tænastan vera tann, at hann skuldi taka ein kvist, sum hann hevði bundið tráð um, og bera hann til eitt bál inni í garðinum, hann skuldi bert bera ein kvist um dagin; men tað skuldi gerast bæði heilagt og gerandi.

Tá ið so árið var at enda, skuldi hann seta eld á dungan og síðani fara inn í kamar sítt eina lítla løtu; so skuldi hann fara út aftur til bálið og sópa samanum, so alt kundi brenna upp, og um hann tá sá okkurt í eldinum, skuldi hann skunda sær at hjálpa tí út úr loganum.

Drongurin ger nú trúliga sítt arbeiði alt árið ígjøgnum; og hann hevur góðar dagar, sum árini frammanundan. Hetta árið fór hann eisini at vaksa og mennast so nógv, at áðrenn tað var at enda, var hann bæði stórur og sterkur.

Einsligt var mangan hjá honum, og nú hugsaði hann tíðum um hetta, at tá ið brøður hansara komu heim til jóla, hvør við sínari brúður, var tað ógvuliga snópið hjá honum at koma stakur. Men tað mátti so vera.

Tá ið nú árið er at enda komið, ger hann trúliga alt, sum haran hevur sagt. Og tá ið hann skavar saman uttan um bálið og koyrir inn aftur í eldin, sær hann alt í einum, at ein so undurføgur ungmoy mestsum veksur upp úr loganum, og hann skundar sær at lyfta hana burturúr.

Men hon tekur báðar armarnar um hálsin á honum og takkar so miriliga fyri, at hann við sínum trúskapi hevur bjargað henni. Hon var tann vakrasta og ríkasta prinsessa í allari verðini, sum ein ill gívur hevði umskapt til eina haru.

Nú var beinanvegin mikið sták á slottinum. Har var fult av fólki bæði uppi og niðri, sum hvørt hevði sítt at takast við og renna eftir. Hetta vóru hovfólk og tænastufólk, sum tann sama gívurin hevði umskapt.

Men kongadóttirin dvøldi ikki á føti, hon beyð at spenna fyri ein gyltan vogn, fekk dreinginum fínan búna at fara í, gav honum vápn og herklæði, so hann var útgjørdur sum ein greivasonur. Nú var alt í einum tann fátæki drongurin umskapaður til ein ungan, vakran riddara, so hábærsligur sum nakar.

Tey koyrdu nú heim til pápa hansara. Tá ið tey komu fram við gistingarhúsinum, støðgar hann vogninum og fer inn. Har sita báðir brøðurnir, hvør við sínari unnustu. Úrsýndar í vakurleika eru tær nú ikki - rankar og rak sum stikasteyrar, bleikar sum másar og fulputar í andlitið sum svín, gular í kinnklovunum sum ravnsungar. Tá ið drongurin hevur sætt tað, hann vildi síggja, fór hann út aftur til vognin. Eingin kendi hann, men gestirnir gittu sínamillum, hvat tað mundi vera fyri ein kongasonur, ið hugdi inn.

Jólaaftan koma tey heim til fátækramannin og biðja um innivist fyri náttina.

Nei, tað fór ikki at bera til, segði fátækramaðurin, ”tí eg vænti allar tríggjar synir mínar heim við konum sínum,” og hann segði seg heldur ikki hava sovorðið húslag, at hann kundi hýsa so hábærum fólki.

Men kongadóttirin gav seg ikki so, hon skoraði á og segði, at hon vildi ikki fara frá aftur durunum, nú hon var komin so langa leið. Og endin var tann, at fátækramaðurin gav seg.

Nú sendi hon sveinar sínar út at bjóða gestum saman, ímeðan borðreiðir hon til jólagildi. Og tá ið gestirnir koma, koma eisini teir eldru brøðurnir við konum sínum. Pápin tekur hjartaliga ímóti teimum; men honum tykist einki eiri at hava í hesum konufólkunum, teir hava við sær.

Kongadóttirin spyr nú fátækramannin, hvaðani hann hevur fingið henda fína dúkin og hetta fína drykkjusteypið.

Jú, hann fer beinanvegin at siga frá, at hetta hava eldru synir hansara havt heim við til hansara, teir vóru so og so raskir, og hetta var lítið av miklum, ið teir høvdu vunnið á sínum ferðum úti í verðini.

”Nei,” sigur kongadóttirin, ”einki hava teir vunnið hetta, teir hava hvørki vunnið dúkin, steypið ella nakað annað, tað er tann yngsti sonurin við sínum ídni og trúskapi, sum hevur vunnið bæði hesi dýru tingini.”

Í tí sama fer tann yngsti sonurin frá borðinum, heilsar pápa sínum og sigur, hvør hann er. Nú síggja tey øll, at hesin fremmandi kongasonurin var tann lítli beiggin, sum bæði pápin og brøðurnir høvdu happað og vanvirt.

Brøðurnir máttu nú sita og vera til skammar bæði fyri pápa sínum og gestunum.

Yngsti sonurin heldur nú brúdleyp við prinsessuni, og tað varð eitt jólagildi, sum varð gitið leingi.

Tá ið jólini eru av, fara brúður og brúðgóm heim aftur til hennara land og taka fátækramannin við sær. Sonurin verður kongur yvir øllum ríkinum og livir saman við vøkru drotning síni í gleði og góðum korum alla ævi sína.

Úr bókini ”Ævintýr 4”. Heðin Brú týddi. Føroya lærarafelag gav út í 1970.

Upprunaheiti: ”Den fortryllede Skrubtudse”. J Byskov: ”Eventyrets Verden”, Chr. Eriksens Forlag, Kbhvn 1952.