Skip to main content

 

 


Smáu Antilloyggjar


Lyklatøl

St. Kristoffur og Nevis

Høvuðsstaður
Basseterre

Vídd: 360 km2

Fólkatal: 50.314

Alment mál:
enskt

Átrúnaður:
kristindómur 100%

Stýrsilag:
fólakræði, fleirflokkaskipan

Gjaldoyra: eysturkaribianskur dollari (XCD)

 

Antigua og Barbuda

Høvuðsstaður
St. Johns

Vídd: 440 km2

Fólkatal: 87.884

Alment mál:
enskt

Átrúnaður:
kristindómur 92% aðrir 8%

Stýrsilag:
fólakræði, fleirflokkaskipan

Gjaldoyra: eysturkaribianskur dollari (XCD)

 

Dominika

Høvuðsstaður
Roseau

Vídd: 750 km2

Fólkatal: 72.969

Alment mál:
enskt

Átrúnaður:
kristindómur 91% aðrir 9%

Stýrsilag:
fólakræði, fleirflokkaskipan

Gjaldoyra: eysturkaribianskur dollari (XCD)

 

St. Lusia

Høvuðsstaður
Castries

Vídd: 620 km2

Fólkatal: 161.557

Alment mál:
enskt

Átrúnaður:
kristindómur 93% aðrir 7%

Stýrsilag:
fólakræði, fleirflokkaskipan

Gjaldoyra: eysturkaribianskur dollari (XCD)

 

St. Vinsent og Grenadinoyggjar

Høvuðsstaður
Kingstown

Vídd: 340 km2

Fólkatal: 103.869

Alment mál:
enskt

Átrúnaður:
kristindómur 88% aðrir 12%

Stýrsilag:
fólakræði, fleirflokkaskipan

Gjaldoyra: eysturkaribianskur dollari (XCD)

 

Barbados

Høvuðsstaður
Bridgetown

Vídd: 430 km2

Fólkatal: 286.705

Alment mál:
enskt

Átrúnaður:
kristindómur 75% aðrir 25%

Stýrsilag:
fólakræði, fleirflokkaskipan

Gjaldoyra: barbadiskur dollari (BBD)

 

Grenada

Høvuðsstaður
St. George's

Vídd: 340 km2

Fólkatal: 108.419

Alment mál:
enskt

Átrúnaður:
kristindómur 100%

Stýrsilag:
fólakræði, fleirflokkaskipan

Gjaldoyra: eysturkaribianskur dollari (XCD)

 

Trinidad og Tobago

Høvuðsstaður
Port of Spain

Vídd: 5.130 km2

Fólkatal: 1.227.505

Alment mál:
enskt

Átrúnaður:
kristindómur 80% islam 6% aðrir 14%

Stýrsilag:
fólakræði, fleirflokkaskipan

Gjaldoyra: trinidad og tobagiskur dollari (TTD)

Smáu Antilloyggjar

Smáu Antilloyggjar eru í einum boga úr Puerto Riko í Stóru Antilloyggjum fyri norðan og at strondini í Suðuramerika. Oyggjarnar hava verið evropeisk hjálond, men nú eru tær flestu fræls ríki. Tær frælsu oyggjarnar eru St. Kristoffur og Nevis, Antigua og Barbuda, Dominika, St. Lusia, St. Vinsent og Grenadinoyggjar, Barbados, Grenada og Trinidad og Tobago. Fólkið er ættað úr Afrika, Evropa og Asia, og burtur úr tí er sprottin egin og lívlig mentan, sum leggur stóran dent á tónleik og dans. Bananir, sum vaksa væl í nógvum hita og nógvum regni, eru týdningarmikil útflutningsvøra. Men javnan er vandi fyri, at banangrøðin misferst, tá ið ódnir herja.

Fyrr fóru fólk ímillum oyggjarnar í báti, og enn verður mesta vøran flutt við skipi, tí at tað er bíligasti flutningsháttur. Stórar útflutningshavnir eru t.d. Castries í St. Lusia. Í fleiri oyggjum eru ongar jarnbreytir lagdar, og høvuðsvegirnir eru mest fram við strondini, og tí er vegasambandið inn í oyggjarnar vánaligt. Í Antigua, Barbados, Martinique og mongum øðrum oyggjum eru nú lagdir stórir flogvøllir. Stór flogfør kunnu seta seg.

Mesti ídnaðurin í Smáu Antilloyggjum er í Trinidad og Tobago. Olja og gass eru í undirgrundini, og har eru virki, sum vinna úrdráttir úr oljuni og gassinum, og eisini er jarn- og stálídnaður. Tá ið Barbados er frá, eiga hini londini so at siga eingi ráevni, og høvuðsinntøka teirra er landbúnaður, t.d. bananir, sukur, bummull og kakao. Seinastu árini hevur verið roynt at gera útflutningsídnaðin fjølbroyttari. Í St. Vinsent er gjørd stór kvørn, og í Martinique oljureinsiverk. Á mongum oyggjum hevur ymiskur smáídnaður tikið seg upp.

Ferðavinnan er høvuðsvinnuvegurin í Karibia. Hon gevur nógv arbeiði t.d. á matstovum, gistingarhúsum, handlum og í smásølubúðum á strondini. Men arbeiðið er árstíðarbundið, tí flestu ferðafólkini koma, tá ið vetur er í heimlandi teirra. Eisini eiga útlendskar fyritøkur mong gistingarhús, og stórur partur av vinninginum verður ikki verandi í oyggjunum. Myndugleikarnir í summum oyggjum royna tí at útvega aðrar vinnur.

Dyrkilendi trýtur, og tí eru flestu garðarnir smáir. Bøndurnir dyrka til egna nýtslu og at selja til heimamarknaðin. Grøðin er t.d. jamsrót, søtepli, salat og fruktir sum mango, sitrónir, kokosnøtir og bananir. Nakað verður eisini flutt út. Høvuðsgrøðin er ymisk úr oyggj í oyggj: muskatnøtir í Grenada, kaffi í Trinidad, ørvarrót í St. Vinsent; sukur og bananir verða dyrkað í næstan øllum oyggjum.

Bara Indonesia dyrkar meira av muskatnøt enn Grenada, sum dyrkar um fjórðingin av allari muskatnøt, nýtt verður í heiminum. Muskatnøt verður nýtt sum krydd í heitum rættum og bakstri. Muskattræið er komið úr Indonesia, og tað vóru niðurlendingar, ið tóku tað við sær til Grenada í 19. øld. Træið trívst væl í fruktagóðu gosøskujørðini, og har er eisini lýtt og nógv avfall. Ingifer, kanel, pipar og kryddnelikur vaksa eisini í oynni.

Krikket er tjóðarítrótt í oyggjunum, har fólkið talar enskt. Børn læra seg spælið á gróthørðum sólturkaðum vøllum, har bólturin fær ógvuliga nógva ferð. Vaksin kunnu tey sleppa at spæla á karibiska oyggjalinum, ið er mannað við teimum bestu úr hvørjari oyggj. Nógvir óføra góðir leikarar hava verið á liðnum.

Á mestsum øllum oyggjum í Karibia hoyrir tú kalypsotónleik, sum er sprottin úr vesturafrikonskum trælasangi. Ljóðlagið er hart, og sangirnir eru um samfelagsligar og politiskar trupulleikar. Seinastu árini er sokatónleikurin, ið er blandingur av kalypso- og soultónleiki, vorðin væl dámdur ímillum ungdómin í oyggjunum. Kalypsotónleikurin tók seg upp í Trinidad. Trummurnar eru gjørdar úr oljutunnum.

Mesta fólkið í oyggjunum er ættað frá afrikonskum trælum, evropearum og karibiaindiánum. Men í Trinidad er øðrvísi, tí at har eru 40% av fólkinum ættað úr India. Tey vórðu flutt hagar at arbeiða í landbúnaðinum og høvdu trúgv og mentan sína við sær og bygdu hindu-tempul og moskur. Tey goyma enn siðir sínar.

Tætt við býin La Brea við útsynningsstrondina í Trinidad er eitt av heimsins sjáldsamastu náttúrufyribrigdum - eitt vatn ella díki fult av náttúruasfaltið, ein svørt kleimin tjøra, ið mest verður nýtt at leggja á vegir. Díkið, ið er 60 metrar djúpt, er størsta natúrliga asfaltdíki í heiminum. Hildið verður, at asfaltið kemur úr oljukeldum, sum eru í havbotnunum ímillum Trinidad og Venesuela.
 

Fólkið í Mið- og Suðuramerika

Málið, søgan og mentanin í Miðamerika og Suðuramerika hava sum heild røtur aftur í hjálandatíðina. Til 1492, tá ið Kristoffur Kolumbus kom til Bahamaoyggjar, búðu bara indiánar í hesum parti í heiminum. Men eftir tað fóru fólk úr Spania og Portugal at búseta seg har í stórum tali, og nógvir afrikanar vórðu fluttir hagar úr Afrika sum trælir, helst til Karibia og Brasil. Í Karibia settu eisini mangir onglendingar, fraklendingar og niðurlendingar búgv. Tí er fólkið í hesum heimsparti nógv blandað. Spanskt er vanligasta málið í meginlandinum, saman við portugisiskum í Brasil. Í Karibia eru enskt og franskt vanligari, og í Surinam hrw geometry homework help history and generation of computer assignment columbia business school essays dissertation corporate social responsibilityer almenna málið niðurlenskt.

Fyrst í 16. øld fóru Spania og Portugal at taka sær hjálond í Miðamerika og Suðuramerika. Bæði londini sendu eisini trúboðarar at umvenda upprunafólkið til katólska trúgv. Spania tók stórar partar av meginlandinum, men Brasil, sum Portugal legði undir seg, gjørdist størsta landið og sterkast búskaparliga. Enn á døgum eru flestir suðuramerikanarar katolikkar.

Indiánarnir, ið kunnu lesa søgu sína aftur til indiánsk fólkasløg, sum búðu í Miðamerika og Suðuramerika, áðrenn niðursetufólkini úr Evropa komu hagar, eru nú bara 2% av fólkinum. Næststørsti fólkabólkurin eru fólk ættað frá afrikonsku trælunum, tey flestu búgva í Brasil og í Karibia. Í næstan øllum londum á meginlandinum eru fólk, sum eru blandað við indiánar og evropear, í meiriluta. Tey verða kallað mestitsar.

Sløk hundrað ár eftir, at spaniamenn komu til Suðuramerika, vóru 90% av indiánska fólkinum deyð. Høvuðsatvoldin var sjúkur, ið evropearar bóru við sær, til dømis pokur og meslingar. Indiánarnir høvdu ikki íborið mótstøðuføri ímóti hesum sjúkum, og teir flestu, ið vórðu smittaðir, doyðu. Nú á døgum eru indiánarnir í minniluta allastaðni uttan í Guatemala, har mangir mayaindiánar enn búgva í hálendinum, og á Andesháslættanum í Bolivia, har eftirkomarar inkafólksins búgva.

Flestu lond í Miðamerika og Suðuramerika hava ovurstóra uttanlandsskuld. Brasil er eitt av hesum londum, men skuldin er lutfalsliga lítil borin saman við inntøkurnar. Nikaragua skyldar nógv minni, men skuldin er átta ferðir so stór sum tjóðarinntøkan.

Í 20. øld vaks fólktalið nógv í heimspartinum, helst í Brasil og londunum fyri norðan. Men í flestu londunum lækkar burðartalið nú. Men av tí at stórur partur av fólkinum eru ungfólk, og at fleiri børn koma undan, av tí at heilsuviðurskiftini batna, veksur fólkatalið alsamt. Í 1990-árunum vaks fólkatalið í Mið-og Suðuramerika við uml. 80 milliónum.

Næstan tríggir av fyra suðuramerikanarum búgva í býum. Í summum londum, m.a. Kili og Uruguei, býr ein triðingur av fólkinum í høvuðsstaðnum. Mong hava verið noydd ay rýma av bygdini undan fátækadømi og arbeiðsloysi og búgva nú í ovfólkaðum, skirvisligum býlingum, sum vaksa skjótt í útryðjunum á stórbýunum.

Á øllum meginlandinum eru ovurstórir garðar, ið hava ógvuliga stór seyða- og neytafylgi og stórar lundir við sukurrørum og bananum. Útlendsk feløg ella nakrar fáar, ovurríkar familjur eiga hesar stórgarðar. Tó er øðrvísi í Kuba, har eigur stjórnin stórgarðarnar.

Flestu bøndur í hesum heimsparti eiga so lítið av jørð, at teir valla kunnu breyðføða fleiri enn tvey, trý fólk. Teir velta ein lítlanjarðarteig, og hava nøkur fá húsdýr, t.d. hønur og svín. Av tí at garðurin kann ikki føða alt húskið, mega nøkur teirra flyta heiman at fáa sær arbeiði

Kelda:  Heimsins lond. Bókadeild Føroya Lærarafelags ogFøroya Skúlabókagrunnur. Tórshavn 1999.