Tað var frálíka vakurt úti á landinum. Summar var, og kornið var matað. Havrin grønur og hoyggið komið í sátur niðri á teim grønu eingjunum, og har gekk storkurin og spákaði á sínum longu, reyðu beinum, hann talaði egyptamál, tí tað málið hevði móðir hansara lært hann. Kring um akur og ong var ein stórur skógur, og mitt í honum var eitt djúpt vatn; jú, tað var sera vakurt og hugnaligt har úti á landinum. Sólin skein bæði oman og niðan, og har lá ein gamal harragarður við djúpum virkisgravum uttanum, og frá garðinum og niður móti vatninum vuksu stórar hømiliur; tær vóru so høgar, at smábørn kundu standa upprøtt undir teimum størstu; har var so villingarsamt sum í tí tjúkkasta skógi, og har lá ein dunna og klakti sær nøkur egg til smáar ungar; men nú var hon mestan leidd; tí tíðin gjørdist so long, og sjáldan kom nakar at vitja hana; hinum dunnunum dámdi nógv betur at svimja í gravunum enn at sita uppi undir hømiliubløðunum og práta við hana.

At endanum brast eitt egg fyri og annað eftir. ”Pi! pi!” hoyrdist láta! tað var lív komið í allar eggjareyðarnar, og nú stungu teir høvdið útúr.

”Kvagg! kvagg!” segði dunnan, og ungarnir rassaðust, alt teir orkaðu, og hugdu uttan um seg undir teimum grønu bløðunum, og mamman hindraði teimum ikki, tí tað grøna var gott fyri eyguni.

”Nei, sum verðin er stór!” søgdu allir ungarnir, tí nú var ólíka rúmligt hjá teimum, enn tá teir lógu í eggunum.

”Halda tit, at hetta er øll verðin?” segði mamman; ”nei, hon røkkur langt yvir um urtagarðin, líka yvir í prestbøin; men har havi eg ongantíð verið! - Nú eru tit saktans allir útkomnir!” og so reisti hon seg upp. ”Nei, ikki eru allir enn! tað størsta eggið liggur eftir; nær man tað tó fara at koma út? nú eri eg brátt leidd!” segði hon og legði seg aftur.

”Nú, hvussu gongst?” spurdi ein gomul dunna, ið var komin at vitja hana.

”Tað er heldur drúgt við tí eina egginum!” segði dunnan, ið klakti; ”tað er so trekt at bresta! men nú skal eg vísa tær hinar; teir eru teir vakrastu dunnuungar, eg nakrantíð havi sæð! teir líkjast pápa sínum, bakbeist hansara! hann kemur ongantíð at vitja meg!”

”Lova mær at síggja hatta eggið, ið ikki vil bresta,” segði hin gamla. ”Tú skalt ikki ivast í, at tað er eitt kalkúnegg! soleiðis er eisini einaferð gjørt við meg, og hevði eg bert sorg og sút av teimum ungunum, tí teir ræddust vatn, skal eg siga tær! tað stóðu ikki vegir til at fáa teir útí; eg royndi alt, hvat eg kundi; men líka lítið batti! - Lova mær at síggja eggið; jú, hatta er eitt kalkúnegg, eg skal siga tær, rým bara av og lær hini børnini hjá tær at svimja!”

”Eg skal tó royna at bøla tí eitt sindur enn!” segði dunnan, ”tá eg havi ligið so leingi, kann eg liggja eitt sindur aftrat!”

”Sum tú vilt!” segði hin gamla, og so fór hon.

Um langt og leingi brast eggið. ”Pi! pi!” segði ungin í tí, hann bóltaði útúr; hann var bæði stórur og ljótur. Dunnan hugdi at honum. ”Hetta er tó ein ræðuliga stórur ungi!” segði hon, ”hann er ikki sum hinir! man hetta vera ein kalkúnungi? Tó, tað skal eg brátt fáa at vita! útí skal hann, fyrr skal eg sparka hann útí!”

Dagin eftir var so frálíka gott veður; sólin skein bæði oman og niðan um tær grønu hømiliurnar. Ungamamman við fylgi sínum kom oman at gravunum: klams! leyp hon útí. ”Kvagg! kvagg!” segði hon, og ein ungi fyri og annar eftir lupu aftan á henni; allir fóru undir kav, tá teir lupu, men komu straks upp aftur og flutu so frálíka lættir, og tey smáu beinini fóru at láta av sær sjálvum; allir vóru útíkomnir, ja, sjálvt hin ljóti, grái ungin dugdi eisini at svimja.

”Nei, kalkún er hann ikki,” segði mamman, ”hygg, hvussu væl hann dugir at svimja, og hvussu høgt hann ber høvdið! hatta er trúnaðartáta mín! hann er kortini ikki so ljótur, tá ein rættiliga fer at skoða hann. ”Kvagg! kvagg! - komið nú við mær, so skal eg gera tykkum kunnugar millum manna og gera tykkum kunnugar í dunnugarðinum, men haldið tykkum upp undir liðina á mær, so tit ikki verða traðkaðir og varið tykkum fyri kettuni!”

So komu tey í dunnugarðin. Har var mikið óljóð, tí tveir flokkar bardust um eitt álahøvd, og at endanum fekk kettan tað.

”Har síggja tit, soleiðis gongur tað í verðini!” segði ungamamman og sleikti sær um bragdið, hon vildi eisini fegin havt høvdið. ”Verið nú fimir á fótum!” segði hon, ”latið meg nú síggja, hvussu raskir tit eru, og farið yvir og nígið fyri hesi gomlu dunnuni! hon er tann mest háttvirda av øllum, hon er ættað úr Spanialandi, og tessvegna er hon so bøllut; og síggja tit ikki, at hon til frámerki hevur eina reyða spjørr um beinið? tað er tað størsta heiðursmerki, ein dunna kann fáa og týðir, at tey ikki vilja missa hana, og at bæði djór og menniskju skulu kenna hana! - So, gangið nú vakurt - ikki inná við beinunum! ein væl vandur dunnuungi setur føturnar langt frá hvørjum øðrum, eins og hann sær mammu og pápa gera. Hyggið, so! liðið nú hálsin og sigið: ”kvagg!””

Og teir gjørdu so; men hinar dunnurnar hugdu at teimum og søgdu heilt hart: ”So! nú kemur hatta útskotspakkið eisini! vit eru kanska ikki nóg mong áður! og fý for ólukkan sum hasin eini ungin er ljótur; hann vilja vit rættiliga ikki hava her!” - Og við tað sama kom ein dunna fúkandi og beit hann í nakkan.

”Lat hann vera!” segði mamman, ”hann hevur einki gjørt!”

”Tað ger tað sama, hann er so stórur og margháttligur!” segði dunnan, ið bitið hevði, ”og tí skal hann klikkjast!”

”Hetta eru vøkur børn, tygum hava;” segði dunnan við spjørrini um beinið, ”tey eru øll vøkur uttan hasin eini, hann er heldur misháttur; tað hevði verið gott, um tað kundi borið til at gjørt hann av nýggjum!”

”Tað ber ikki til, tygara hátign!” segði ungamamman, ”hann er ikki vakur; men hann hevur so frálíka gott lyndi og er óførur at svimja! ja, hann dugir best at svimja av øllum. Eg hugsi, hann fer at fríðkast, við tað hann veksur, ella hann kanska fer at minka eitt sindur, sum tíðin líður; hann hevur ligið ov leingi í egginum, tað er nokk tí, hann er so undarliga skapaður!” og so pilkaði hon honum um kroppin. ”Eisini er hann steggi,” segði hon, ”so tað sakar ikki so mikið, eg hugsi, hann verður raskur, so hann fer onga neyð at hava!”

”Hinir ungarnir eru frálíka vakrir!” segði hin gamla; ”nú skulu tit ikki vera smæðin, men hátta tykkum sum heima, og hendir tað seg, at tit finna eitt álahøvd, so kunna tit bera mær tað!” Og teimum dámdi væl.

Men hesin neyðars ungin, ið seinast var útkomin og var so óskotligur, varð hippaður og happaður og hildin fyri gjøldur bæði av høsnum og dunnum: ”Hann er ov stórur!” søgdu øll; og kalkúnhanin, ið var klaktur við heglum, og helt seg tí vera keisara, gjørdi seg so gøsnan, at hann var líkur eini skútu við fullum seglum; hann kom tætt at honum, og so deildi hann og varð heilt skortreyður. Hetta ólukkudýrið, dunnuungin, visti ikki, um hann var keyptur ella seldur; hann var so sorgarfullur, tí hann var so ljótur, og øll hildu hann fyri spott.

Soleiðis fór fyrsti dagurin, og síðan versnaði tað dag undan degi. Øll hataðu hendan neyðars unga, ja, sjálvt systkin hansara vóru ill við hann, og altíð søgdu tey: ”Hevði bara kettan tikið teg, títt ljóta trøll!” Og mamman segði: ”Gávi, tú vart langt burtur hiðani, armingin!” Og dunnurnar bitu hann, høsnini pikkaðu hann, og gentan, ið ambætaði djórunum, sparkaði hann við fótinum.

So ein dagin fleyg hann yvir um stikurnar; smáfuglarnir á runnunum vórðu heilt bangnir og fóru á flog. ”Alt er tí, eg eri so ljótur;” hugsaði dunnuungin við sær og blundaði, men royndi tó at skunda sær burtur; hann kom so út í eina mýru; har búðu villdunnur. Har lá hann eina heila nátt og var bæði móður og sorgarfullur.

Um morgunin fóru villdunnurnar á flog, og tær skoðaðu henda nýggja gestin.

”Hvør ert tú, og hvaðan ert tú?” spurdu tær; dunnuungin snúði í ymsar ættir og royndi at heilsa so kurteisliga, hann kundi.

”Tú ert nakað hjartaliga ljótur,” søgdu villdunnurnar, ”tó, tað kann gera okkum sum tað sama, bert tú ikki giftir teg við nøkrum av okkara slekt!” - Ólukkudýrið hansara! hann hugsaði um alt annað enn at giftast, hevði hann bara fingið frið at liggja millum sevini og sutla eitt sindur av runuvatni.

Har lá hann heilar tveir dagar, komu har tá tvær grágæs ella av røttum tveir grágásasteggjar. Tað var ikki ógvuliga long tíð umliðin, síðan teir vóru útkomnir, og tí vóru teir heldir erpnir.

”Hoyr! tú hin gamli!” søgdu teir, ”tú ert so óskotligur, at mær líkist reiðiliga væl á teg; hevur tú ikki hug at koma við okkum og vera flytifuglur? eitt sindur longri yviri í eini aðrari mýru eru nakrar so yndiligar og vælsignaðar grágæs, tær eru allar moyggjar og duga at siga: ”kvagg!” eg ivist ikki í, at allar verða óðar eftir tær, so ljótur tú ert!”

”Duff! doff!” hoyrdist smella uppi yvir teimum, og báðir grágásasteggjarnir duttu deyðir niður millum sevini, og vatnið litaðist reytt.. ”Duff! doff!” hoyrdist aftur, og stórir grágásaflokkar fóru á flog upp úr sevinum, og so brast aftur. Tað var stór jagt, jagararnir lógu spjaddir kring um mýruna, summir sótu uppi á trægreinunum, ið rukku langt út yvir sevini; hin blái krútroykurin dreiv eins og skýggj inn millum trøini og legðist út yvir vatnið; jagthundarnir komu tvassandi gjøgnum móruna; sev og stør slongdust higar og hagar; her var ræðuligt at vera hjá hesum neyðars unga, hann snaraði høvdinum og royndi at fáa tað undir veingin, men í sama bili stóð ein øgiligur hundur beint uppi yvir honum, tungan hekk langt út úr kjafti hansara, og eyguni glógvaðu sum tveir brandar; hann rendi sín gapandi kjaft tætt niður at unganum og sýndi hvøssu tenn sínar - og tvass! tvass! fór hann burt aftur, og nart hann ikki.

”O Gud havi lov!” suffaði dunnuungin, ”eg eri so ljótur, at sjálvt hundurin ikki hirðir at bíta meg.”

Síðan lá hann púra stillur, meðan høglini singlaðu millum sevini og eitt skotið small fyri og annað eftir.

Ikki varð kvirt fyrr enn seinrapartin; men hesin olmussuungi tordi ikki at vika sær, men bíðaði fleiri tímar, áðrenn hann leit upp, og so skundaði hann sær burt úr mýruni, alt hann var mentur; hann fór tvørtur um bø og ong, nógvur var vindurin, so strevið var at vinna fram hjá honum.

Móti kvøldi kom hann til eitt lítið, fátækt bóndahús; tað var so skirvið, at tað var í iva um, hvønn veg tað skuldi detta, og tí varð tað standandi. Hvirlurnar vóru so strangar, at dunnuungin mátti seta seg á gumpin, so hann ikki skuldi fúka um koll; tá rakti hann við, at annar stopilin á hurðini var brotin, og at hon tí hekk so skeiv, at hann fekk smoygt sær inn í stovuna gjøgnum gloppið; hann gjørdi so.

Her búði ein gomul kona við frensi og hønu síni; frensin kallaði hon son sín, hann dugdi at skjóta rygg og spinna (murra), ja, tað fuku neistar úr honum við; men tá máttu tey strúka honum frameftir; hønan hevði ógvuliga lítil og lág bein, og varð hon tí kallað Lágføttakjúka; hon varp væl, og konan var so góð við hana, sum kundi hon verið barn hennara.

Morgunin eftir raktu tey við tað sama við henda ókunniga dunnuungan; kettan fór at murra, og hønan at skrukka.

”Hvat er hatta!” segði konan og leit um seg; men hon sá heldur vánaliga, og tí helt hon ungan vera eina stóra og feita dunnu, ið var vilst inn til hennara.

”Hetta var ikki eiti á fongur!” segði hon, ”nú kann eg fáa dunnuegg; bara hatta nú ikki er ein steggi! tað má fáast at vita!”

Ungin skuldi so royna, hvat hann dugdi, og royndartíðin varð sett til tríggjar vikur; men har kom einki eggið. Frensurin var húsbóndi, og hønan var húsmóðir, og altíð søgdu tey: ”Vit og verðin!” tey hildu seg vera helmingurin, og ikki tann ringara heldur. Dunnuungin helt, at onkur annar kundi hava eina hugsan; men tað vildi hønan ikki hoyra.

”Dugir tú at verpa?” spurdi hon.

”Nei.”

”Ja, men so skalt tú bara tiga!”

Og kettan segði: ”Dugir tú at skjóta rygg og murra, og fúka neistar úr tær?”

”Nei.”

”Ja, so skalt tú ikki koma uppí við tíni hugsan, tá skilafólk tosa!”

Dunnuungin sat í einum hyrni og var í ringum hýri; tá kom hann at minnast tað svalliga lotið og sólskinið; hann fekk so sera góðan hug at sleppa at floyta sær; at endanum orkaði hann ikki at tiga við tí longur, men mátti siga tað fyri hønuni.

”Nú ert tú ikki rættsiktaður!” segði hønan. ”Eg skal siga tær, hasi trøllriðini koma á teg av tí, at tú einki gert, verp ella mjarra, so hasar av aftur.”

”Tað er so frálíkt at flóta á vatninum!” segði dunnuungin, ”so frálíkt at oysa seg undir og kava líka á botn!”

”Jú, eg kann ætla, hvussu stuttligt tað man vera!” segði hønan, ”tú ert ivaleyst frá tær sjálvum! Spyr frensin, hann er tann vitugasti, eg kenni, um honum dámar væl at flóta og kava! eg vil ikki tala um meg sjálva. - Spyr ta gomlu konuna, vitugari enn hon finst eingin í allari verðini! heldur tú, henni dámar væl at flóta og verða undiroyst?”

”Tit misfata meg,” segði dunnuungin.

”Ja, misfata vit teg, hvør heldur tú so kann fata teg? tú hevur væl ikki ta hugsan um teg sjálvan, at tú ert vitugari enn bæði frensurin, konan og eg? ver ikki so fávitskutur! takka heldur Gudi fyri alt tað góða, vit hava gjørt móti tær! tú ert jú komin í eina heita stovu millum fólk, ið duga at læra teg eitt sindur; men tú gert sovorðið hóvasták, at tað er ikki stuttligt at fáast við teg. Trúgv mær! tí eg vil tær væl; eg eri kanska nakað bersøgin; men ”vinur er hann, ið vomm sær!” síggj nú til, at tú fert at verpa og lær teg at mjarra ella fáa neistar at fúka úr tær!”

”Eg haldi, eg fari at fjakka mær út í ta víðu verð!” segði dunnuungin.

”Ja, far bara!” segði hønan.

Og so fór dunnuungin; hann svam á vatninum og kavaði; men øll djór fjónaðu hann, tí hann var so ljótur.

So kom heystið; bløðini í skóginum gulnaðu og brúnkaðu, hvirlurnar rivu tey av trøunum og syftu tey higar og hagar; loftið kølnaði; skýggini vóru full av flykrum og heglingi, og yviri á garðinum sat ein ravnur og gorraði: ”Króa! króa!” av berum kulda; ja, tað glintaði hvør tonn í heysi, bert ein hugsaði um, hvussu kalt tað var; ólukkudýrið dunnuungin, nú var ikki stuttligt at vera hann.

Eitt kvøldið, sólin setti, kom ein flokkur av stórum vøkrum fuglum út millum runnarnar; dunnuungin hevði ongantíð fyrr sæð so vakrar fuglar, teir vóru snjóhvítir og høvdu langan og smidligan háls; tað vóru svanir, og teir lótu so undarliga, spentu teir so stóru, vøkru veingir sínar út og fóru á flog burt, langt burt frá hesum køldu londunum til tey heitaru við ófrystum vøtnum; teir fóru so høgt, so høgt, at hesum ljóta dunnuunganum fyribórust undarligar kenslur; hann mól runt sum ein kvørn í vatninum, toygdi hálsin aftan á teimum og nísti so hart og undarliga, at hann ræddist seg sjálvan. Hann kundi ikki fáa hasar yndisligu fuglarnar úr huga sínum; lukkuligu fuglar; tá hann hevði mist teir úr eygsýni, kavaði hann og var frá sær sjálvum, tá hann kom upp aftur. Hann kendi ikki hasar fuglarnar og visti heldur ikki, hvar teir vóru farnir; men hann var so góður við teir, sum hann ongantíð hevði verið við nakran fyrr; hann var als ikki avundsjúkur inn á teir, hvussu skuldi tað nú eisini bera til, at hann kundi ynskja sær ein slíkan fagurleika, hann hevði verið hjartaliga glaður, bert dunnurnar høvdu viljað havt hann uppi í sær; - neyðars, neyðars ljóta djór.

Og veturin gjørdist kaldur, so tað neit í mønu og merg; dunnuungin noyddist altíð at svambla í vatninum, so tað ikki skuldi lokast heilt aftur; men holið, hann svam í, minkaði tó nátt undan nátt, tað var so hart frost, at tað brakaði í glerinum; dunnuungin kundi ongantíð binda frið, ella frysti saman um hann; at endanum var hann heilt útlúgvaður, lá púra stillur og frysti so aftur.

Snimma morgunin eftir kom ein bóndi ágangandi, hann sá hann, tók tufluna at bróta glerið burtur frá honum, og bar hann síðan heim til konu sína. Har ernaðist hann aftur.

Børnini vildu spæla við hann; men dunnuungin helt tey fara at gera sær mein, og av ræðslu fleyg hann beint í eitt mjólkarfat, so mjólkin spruttaði um alt húsið; konan rópti og veipaði við hondunum, tá fleyg hann í smørílatið og haðan niður í mjøltunnuna og so upp úr aftur; tá var kroppskinn á honum! konan rópti og royndi at sláa hann við klovanum, og børnini rendu hvørt annað um koll fyri at fanga hann, og tey flentu og skríggjaðu; - væl var, at hurðin stóð opin, og út smeyg hann sær, út millum runnarnar í tann nýlagda kavan, - har lá hann sum í dúri.

Tað vildi verið at gjørt søguna enn syrgiligari, enn hon er, um vit skuldu sagt frá allari tí neyð og armóð, hann leið hendan langa og stranga vetur; - - tá sólin fór aftur at skína og verma, lá hann millum størini í eini mýru; fuglarnir lótu - várið var komið.

So við eitt spenti hann veingir sínar út, nú vóru teir vaksnir stórir og sterkir og vóru so frálíkir at flúgva við; og áðrenn hann visti av, var hann í einum urtagarði, súreplatrøini blómaðu, og runnarnir angaðu og boygdu sínar longu grønu greinar út yvir tær krókutu virkisgravirnar. O, her var so frálíka várligt! og beint ímóti honum út ímillum runnarnar komu tríggir yndisligir, hvítir svanir, fjaðrar teirra vóru ívnar, og teir flutu so lættir, so lættir. Dunnuungin kendi hesar prýðiligu fuglar og gjørdist so undarliga tungur í huga.

”Eg flúgvi so beint nú yvir til hasar hábornu fuglarnar! eg veit, at teir pikka meg í hel, tí eg, sum eri so ræðuliga ljótur, eri so nasadjarvur at koma til teirra; men eg leggi einki í tað! Tað er betri at verða dripin av teimum, enn at verða háruskaður av dunnunum, pikkaður av høsnunum, sparkaður av arbeiðskonuni og líða neyð um veturin!” og so fleyg hann út á vatnið yvir móti svanunum. ”Drepið meg bara!” segði neyðardýrið og bendi høvdið niður móti vatnskorpuni og væntaði sær at verða dripin; - men hvat var tað, hann sá í tí klára vatninum? Spegilsbílætið á sær sjálvum! og hann var ikki longur hin óskotligi, illgrái og ljóti fuglurin, men ein vakur svanur.

Tað sakar einki, um ein er klaktur í einum dunnureiðri, tá hann tó hevur ligið í einum svanaeggi.

Hann var heilt glaður um alt tað illa, honum var viðfarist, tí núfyrstani dugdi hann á at skyna tí miklu lukku og fagurleika, ið nú var komin til hansara. - Og teir prýðiligu svanarnir svumu kring um hann og kíndu honum við nevum sínum.

Nøkur smábørn spældu sær í urtagarðinum og kastaðu breyð og korn út á vatnið, tað minsta av teimum rópti:

”Hygg! har er ein nýggjur!” og hini tóku undir og róptu í hægstu gleði: ”Ja, ein nýggjur er komin!” og tey klappaðu í lógva og dansaðu av frøi, fóru rennandi eftir mammu og pápa og bóðu tey koma at síggja, og bæði breyð og korn varð kastað út á vatnið, og øll søgdu: ”Hasin nýggi er tann vakrasti! hann er so ungur og yndisligur!” og teir gomlu svanarnir nigu fyri honum.

Dunnuungin var heilt smæðin og stakk høvdið undir veingin, hann visti ikki, hvat hann skuldi skapa av sær, hann var so lukkuligur so lukkuligur, men als ikki stoltur, tí eitt gott hjarta verður ongantíð stolt; hann hugsaði um, hvussu hann fyrr hevði verið hundsaður og happaður, og nú hoyrdi hann øll siga, at hann var tann vakrasti. Og runnarnir toygdu greinar sínar heilt niður at vatnskorpuni, og sólin skein so fagurliga, tá reisti hann fjaðrar sínar, strekti hin langa og klæna hálsin, og hjartaliga glaður segði hann: ”So mikla lukku droymdi eg ikki um, tá eg var hin ljóti dunnuungin.”

Upprunaheiti: H.C. Andersen: ”Den grimme Ælling”, ”Nye Eventyr. Første Bind. Første Samling”, 1844.

Poul Olsen (1896-1933) týddi. ”Sáttmálin mikli”, Oddmar á Steig savnaði. Føroya Lærarafelag 1966.