Tak tekstin niður sum PDF

Upplestur í Kringvarpinum

(Brot úr "Brá úr USA" Steinbjørn B. Jacobsen, Fannir 1982)

Kap. 15

Alt fær ein enda so ella so. Góðan ella ringan. Ella bara ein enda, tað er uppi. Liðugt. So var eisini hesa ferð. Við bussi komu vit til gistingarhúsið, ið lá uppi á háslættanum dygst úti á tromini á gjónni. Tað vóru 1800 metrar niður á botn har, og tú sá brot á Coloradoánni har niðri. Til hin áarbakkan hinumegin vóru 30 km.

Húsið minti um tað í Yellowstone. Bara størri, og her vóru fleiri fólk. Nógv úr Japan og Vesturtýsklandi. Eirikur vísti mær á tey. »Teir taptu heimsbardagan, men nú keypa teir alt U.S.A. Dollarin hevur einki virði longur, so teir kunnu búgva her fyri næstan einki«.

Stórur handil var her við silvurskreytlutum, ringum og arm- og hálsbondum av silvuri við blonkum bláum steinum, ið reyðmenn skuldu hava gjørt.

Í nándini av hesum stóra handli vóru nøkur leirhús, gjørd eins og reyðmenninir gjørdu tey her um leiðir, áðrenn hin hvíti kom. Nakrir lutir vóru inni í savninum, men tá hugsað varð um, at bara hesir fáu lutir vóru eftir, tey einastu sporini av tí reyðmannamentan, ið hevði verið í øldir her um leiðir, var tað fátæksligt og dapurt.

Vit sótu úti í vesturskininum og sóu sólina fara niður, eins og hon hevði gjørt tað her í óminnilígar tíðir. Einaferð hevði hon ikki havt hesar áarbakkar og tindar at glógva í. Nú lýsti tann reyða moldin, sum eldur var í henni ella sum umskapað til purpur. Friður var á øllum, eisini menniskjunum, og einki tónleikatól var at hoyra.

Henda velduga sjón var sterk, og kvirran var sterk.

Og við eitt var sólin burtur. Klárur, myrkur náttarhimmal við blonkum stjørnum.

Hugtakandi, men kalt.

Tú hugdi at hesum stjørnum, sum tú so mangan hevði sæð heima í Føroyum, men nú var verri at kenna tær aftur. Einki kent fjall at miða teg eftir.

Eg hevði varnast eina eftir føroyskum viðurskiftum góða gøtu niður móti ánni og avgjørdi við Eirik, at vit dagin eftir skuldu fara og royna hana.

Næsta morgun vaknaði eg tíðliga. Eirikur var meira morguntungur og segði sum vanligt, at hann vaknaði ikki, fyrr enn hann hevði drukkið minst eitt bikar av kaffi.

So hann mundi fáa ein kafflmunn, men eg minnist ikki nú, at eg fekk nakað tann morgunin. Kanska eina samanlagda hveitibreyðsflís, sandwich. Sum oftast ótu vit ikki nakað rættiligt, fyrr enn um kvøldið, tá vit vóru lidnir.

Vit ferðaðust nógv, og teir dagarnar fingu vit okkurt lítið, keks ella nøtir, sjáldan nakað, ið minti um eina máltíð.

Eirikur pjakaði sær henda morgun, eingin ásett tíð, hvar vit skuldu vera nakrastaðni, og hugurin var ikki heldur.

Mær longdist at sleppa at ganga í náttúruni, og allan dagin fyri høvdu vit bara sitið.

Tá vit komu til tromina, har gøtan lá, steðgaði Eirikur á og spurdi, hvussu langt eg ætlaði mær. Vit sóu einar 1000 metrar niðri undir okkum eitt gil við grønum vøkstri. Gøtan snúði sær aftur og fram niðureftir, sum ein rossagøta. Miðskeiðis millum okkum og gilið var ein trantur í einum ryggi; hann helt, at longur oman fór hann ikki, tí, sum hann segði, hetta var nógv longri, enn tað sá út.

Tá komu ein maður og ein kona við einum hálvvaksnum barni stunandi og sveittandi til sjóndar. Maðurin var heldur hyldligur og sjónliga glaður, tí hann sá, at nú var hann uppkomin. Vit spurdu hann, hvussu langt niðri, tey høvdu verið. Tey høvdu verið allan teinin ov langt niðri. Hann bað okkum ikki vera so býttar at fara niður, tí uppaftur var nógv verri at koma.

Nú hálsaði Eirikur um og segði, at hann fór ikki niður.

Men tað var so alt í lagi, eg kundi fara einsamallur. Eg var í svartaskóm og cowboybuksum. Skjúrtuna hevði eg í hondini, tí tað var ógvuliga heitt, og tað kendist so burturvið at ganga í nógvum klæðum her, tó tað gjørdu tey flestu.

Vit skiltust so í bestu semju. Hann bað meg ansa mær og endiliga ikki fara ov langt, tí ein skuldi uppaftur eisini. Eg bað hann ikki bera bangheit fyri mær, tí eg hevði ofta gingið í Føroyum, har verri var at ganga.

Áðrenn vit skiltust, fekk eg honum skjúrtuna, tí í hesum hitanum tørvaði mær hana ikki.

Og so til gongu.

Ein løgin kensla at ganga púra einsamallur her í hesi veldigu næstan lívleysu náttúru. Okkurt træið hevði kleimt sínar røtur inn í nakrar sprungur, og tveir svartir fuglar flugu uppi yvir so høgt uppi, at teir vóru eins stórir og starar. Eg metti tað vera ravnar.

Við mær hevði eg einki uttan felliknívin, hann tók eg í hondina, tá eg læt meg úr buksunum, fyri at hann ikki skuldi fara úr lummanum. Pípuna legði eg við vilja eftir.

Ein løgin sjón: Í berum undirbuksum og svartaskóm, ið vóru fjaldir av reyðum dusti.

Sveittin tornaði so hvørt, og ikki ein vatndropi nakra staðni. Eg skeitti viðhvørt inn í glopur í berginum, men alt var so skróvturt.

Men niðri í tí grøna gilinum var so vatn. Har mátti ein kelda vera.

Í byrjanini møtti eg onkrum, ið høvdu verið eitt sindur niðri, og tey høvdu oftast okkurt við. Ivaleyst eisini drekkandi, men eg hevði gjørt av við meg sjálvan einki at hava við og ikki drekka fyrr enn niðri í gilinum.

Sum ein gekk, kom fram fyri ein, tá ein við síðuna av vatnkrananum sat og las um fólk, ið gingu í oyðimørkunum við ongum vatni. Nú kundi ein so royna tað.

Ein løgin kensla at ganga her púra einsamallur í tí ørandi sólarljósinum. Ikki ein ond og einki livandi.

Tað var longur oman á trantin, enn eg hevði mett. Eins og tá tú gongur upp á eitt fjall í Føroyum vóru her altíð nógvir bugar eftir, tá tú var komin á eina sýn á gøtuni. Áðrenn eg kom til trantin, møtti eg nøkrum arbeiðsmonnum, ið umvældu gøtuna, teir søgdu mær, at vatn seyraði úr einum røri niðri við trantin. Teir høvdu múldjór hjá sær til at flyta grót við og eisini at ríða niðan á aftur við (Partur 6:9 í Útvarpsupplestrinum endar her).

Tey stóðu við saðlinum á og bíndu. Múldjór eru undan eslagreðingi og ryssu. Frá náttúrunnar hond eru hesir blendingar vanliga geldir.

Komin til trantin fann eg eitt lítið vakurt pláss, gjørt til at ein skuldi seta seg, lata møðina renna og fáa sær ein vatnsopa.

Tað lagraði úr rørinum, lunkað vatn. Eg avgjørdi tí einki at drekka. So mikið betur fór kelduvatnið at smakka. Men støðgaði á og neyt hesa ómátaligu kvirru og hetta stórbæra landslag í hesum sjáldsomu reydligu litunum.

So aftur til gongu.

Svartaskógvar var ikki rætti fótbúnin her, men verri var at fara úr teimum. Grótið var hvast. Bara skógvarnir hildu. Viðhvørt møtti ein onkrum á veg niðan. Tey vóru øll væl útgjørd. Tjúkkar stivlar og ryggsekk við vatndunkum hangandi uttaná. Ein bar ein tíggjupottadunk í hondini. Steðgað varð altíð á og okkurt lítið sagt. Øll vóru tey blíð og vinarlig.

Jú, longri var oman í gilið, enn mett var frammanundan. Gøtan snúði seg aftur og fram, og landslagið skránaði. Tað vóru ikki bara teir 1800 metrarnir niður, men ein helling, sum í luftini var um 15 km frá bakkanum í erva ella eggini út til Coloradoánna niðriundir.

Sum eg gekk, hugsaði eg um, at eg gekk á eini síðu av einum tríhyrningi, og um tað var ein bein strika, mátti borið til at rokna, hvussu long hon var. Men so kom gøtan við øllum sínum snúningum.

Ur hevði eg einki, men eg sá, at sólin flutti seg eftir røðini, so eg gekk mest sum alla tíðina skjótt.

Men umsíður var eg niðri í gilinum, ella rættari botninum. Hetta minti nógv um ein føroyskan botn, tó teir báðir vóru ikki skaptir av sama náttúrumátti.

Tað var vælsignað at koma niður í hesa grønskuna, og eg hoyrdi eina á tutla. Nei, tað var áarsuð, ella sum tá hennara vatn sílast millum smásteinar.

Tá varnaðist eg lítið fleyr, og at ljóðið kom ikki frá eini á, men teimum skróvturru bløðunum á trænum.

Eg stóð eina løtu ógvuliga hugtikin og lýddi á hetta vakra ljóðið, ið var tað fyrsta, eg hevði hoyrt frá náttúruni á øllum túrinum.

Inn frá vegnum var takt yvir nakrar stólpar. Tað líktist einum opnahjalli. Eg fór inn og sá tvær kvinnur. Tær vóru sjúkrasystrar úr Schweiz og skuldu niðan á tromina. Um morgunin vóru tær farnar frá Coloradoánni. Tær søgdu mær, at ein áarløkur var nakrar favnar niðanfyri, og at tað var langt oman til Coloradoánna enn. Har var eitt lítið bygdarlag hjá eini fimti reyðfólkum.

Vit tosaðu hugnaliga eina løtu. Vóru, um ikki úr sama landi, so sama heimsparti. Tær vildu fegnar hoyra um Føroyar og søgdu seg vilja koma henda veg, tá tær høvdu spart fyri ferðina.

Tá tær sótu og ótu og fingu at vita, at eg einki hevði, góvu tær mær eitt súrepli. Eg helt, at okkurt mátti eg geva aftur fyri, og sang eitt kvæðaørindi og sjálvandi eisini um dukkuna hjá Hans Andriasi.

Súreplið legði eg upp á bitan, til eg kom aftur.

Áin var, sum tær søgdu, har í nánd, men tá eg kom til hana, varnaðist eg ein ravn einar 15 metrar frá mær. Eg steðgaði á. Vildi ikki órógva hann, meðan hann fekk sær ein vatndropa.

Hann hevði varnast meg, og fyri mær var tað sum hann líka forvitin og eg stardi at mær.

Tá eg kom nærri, fleyg hann, men ikki langt.

Eg læt ravn vera ravn og drakk, sum vatn var fyri í.

Eina løtu stóð eg og hugdi at ravninum og lýddi á áartutlið, so skundaði eg mær avstað aftur, og nú rann eg tað mesta av tíðini.

Eg hugsaði um ravnin og skilti væl, at fólk fyrr, ið livdu í og nær náttúruni, tók nógv til sín, ið var teimum fyri, sum fráboðan um ymiskt. Alt fekk ein týdning.

Longur niðri var tað brattari og ógvuliga náttúrvakurt. Viðhvørt mátti eg steðga á at njóta landslagið. Tað var meiri bergkent. Grótið døkkari á liti, ella var tað ljósið, ið gjørdi tað, og rásin var smalkað, so hon var sum ein bergrás í Føroyum.

Mitt í hesi undurføgru náttúru møtti mær ein løgin sjón. Ein ungur maður stóð uppi yvir einum øðrum, ið lá mitt á gøtuni víðopin við ørmum og beinum út frá sær, sum var hann krossfestur niður í dustið. Eg hevði skund nú, og ferð var á mær, men eg mátti steðga. Hin, sum stóð sum ryssa uppi yvir deyðum fyli, segði ikki nógv, men eg skilti, at tað var møði. Hann hjálpti mær tó at reisa mannin upp. Vit fingu hann á føtur, og eg royndi at eggja honum við, at ein frálíkur áarløkur var ikki langt burturi, og at ein orkaði altíð tvær ferðir so nógv, sum ein sjálvur helt. Hin leiddi hann, og so fór eg aftur at renna omaneftir.

At enda var eg niðri.

Eg stóð inni á botni í eini langari gjógv og sá út ígjøgnum ein trongan áarbakka, har nøkur brúnlig træhús stóðu, og Coloradoánna. Hon var smøl her.

Eina góða løtu stóð eg og hugdi at hesi vøkru sjón, meðan møðin rann.

Nú var nakað liðið á dagin og skuggi lagstur á her, eg stóð, so skuldi eg koma upp í ljósum, mátti eg kvika mær niðanaftur.

So til gongu ta longu leið niðan. Eg uggaði meg við, at ikki varð so myrkt, at rásin ikki sást. Nú var bara at fáa ferð á. Landslagið var ikki nýtt longur, men gamal kenningar. Tó við hvørt steðgaði eg og hugdi at teim sjáldsomu skuggunum, ið løgdust á landslagið. Eisini hvussu øll skuggarondin flutti seg niðaneftir.

Væl áðrenn áarløkin tók eg hinar báðar aftur. Teir gingu fót fyri fót við lítlari gleði niðaneftir.

Komin til áarløkin gav eg mær stundir at drekka meg ótystan og nakað væl afturat, tí nógv væta var farin úr kroppinum. Nú var eingin ravnur í ánni, men súreplið lá enn á bitanum.

Í grønskuni inn frá opnahjallinum undir einum træi sótu fimm reyðfólk.

Eg fór at tosa við tey. Í fyrstuni gekk striltið. Men so lætnaði. Konan rætti mær eina dós, sum eitt livurposteiblikk í ummál, men tvær ferðir so høgt. Eg segði, at tað var ovmikið av tí góða, men tók ímóti tí, tá tey so fegin vildu geva mær tað, og opnaði tað. Við knívinum skar eg tað í seks smáar bitar, og nú var tað eg, sum noyddi tey at taka ímóti. Tað var ein sterk piparkøka, ið var í blikkinum. Vit tosaðu væl saman, serliga tann hálvgamla kvinnan. Hon var lærari, sum eg sjálvur, á einum ungdómsskúla fyri reyðfólk, og tær tríggjar genturnar vóru ikki døtur hennara, men ein partur av flokkinum, ið hon var her við fyri at kunna tey við landslagið. Hini vóru á veg niðan. Maðurin, nøkur og tjúgu ár, var frá sama bygdalag sum tey og bara komin við.

Reyðkonan og eg fingu eitt hugnaligt prát um skúla og ungfólk. Hennara skúli vildi fegin hava sum høvuðsuppgávu at geva teim ungu reyðfólkunum lut í teirra gomlu mentan.

Men ágangurin var stórur bæði so og so. Sjálvandi, segði hon, skuldu tey ikki liva aftur sum fyrr, men til vóru virðir og hugsanarhættir, sum forfedrar teirra høvdu havt. Hetta vóru sannleikar, teimum ikki tørvaði at smæðast um, tvørturímóti kundi geva teimum sjálvsvirðingina aftur og verða eitt gróðurlendi, har teirra ungu røtur kundu festast.

Vit vóru so púra samd, og eg kendi eina sterka líkheit millum okkum. Tó eg hevði tað hóast alt lættari. Vit vóru ein oyggjaflokkur t.d.

Áðrenn vit skiltust, gav eg henni orðini hjá Gullak Jacobsen: »tí urtin hon følnar og verður ikki drúgv, er rótleysur stelkurin hin stinni«.

Søgan er jørðildið, har okkara rótangar kunnu festast og lívgevandi væta seyra til okkara.

Reyðmaðurin fylgdist við mær. Hini vórðu sitandi enn eina løtu. Hann hevði ryggsekk við og var óvanur at ganga.

Nú var hann arbeiðsleysur, hann segði hetta spakmæltur. Hevði koyrt lastbil.

Maðurin var ógvuliga lítið fyri at tosa og gav seg mest um, hvussu langt tað var at ganga. Tá hann støðgaði fyrstu ferð á, bað eg farvæl, tí eg vildi koma upp í ljósum.

Við sorgblídni hugsaði eg um hann. Her høvdu hansara forfedrar livað væl og kent alt. Og nú gekk hann og gav seg um at ganga nakrar tímar. Arbeiðsleysur. Til avlops. Eingin hevði brúk fyri honum.

Tá myrkrið kom, kom kuldin, og eg hevði ikki so mikið sum eina skjúrtu. Eg rann nú og gekk um kapp við skuggarondina.

Nakað eftir hetta tók eg tær schweizisku sjúkrasystrarnar aftur. Tær læðu, tá tær sóu súreplið í hondini á mær og bjóðaðu mær bomm. Eg takkaði fyri, men hesa ferð fingu tær ongan sang.

Av og á kom tú fram við fólki, ið sat og hvíldi seg ella gekk fót fyri fót niðaneftir. Nú var einki um tey, og tey hugdu neyvan upp.

Skuggin gekk skjótari enn eg, og nú komu vindbløk, ið hvirlaðu dustið upp av gøtuni, so ikki sást fram fyri fótin á tær. Eyguni fyltust og nøsin við.

Mær rann til hugs turrikløðini, neytadreingirnir á filmi høvdu um hálsin. Nú hevði eitt tílíkt turriklæði verið hent. Tú kundi so bundið tað fyri munn og nøs og andað eitt sindur minni av hesum ytrandi fínu sandskornunum niður í teg.

Eg gjørdist kaldur, serliga um yvirkroppin, so eg royndi at taka cowboybuksurnar rundan um meg og ganga tað, eg var mentur.

Sum altíð kendist tað síðsta pettið ongan enda at hava. Eisini var so bratt nú, og megin var heldur ikki tann sama, so eg rann ikki. Harður er hann, ið á koyrir, og viljin drívur verkið.

At enda var eg uppi á síðstu røðini, beint áðrenn myrkrið tók við aftan á skýmingina.

Kap. 16

Uppkomin var Eirikur millum tey fyrstu, eg møtti. Hann var hálvavegna bangin um meg, segði hann, og hevði í longri tíð gingið og hugt niður. Skjúrtuna hjá mær hevði hann í hondini, og vit fóru beint at fáa okkum. Vit ótu á tí bíligara staðnum, og har vóru altíð long bíðirøð.

Men umsíður fingu vit eitt borð, og tá var gott at fáa ein bita og nógv gott vatn. Báðir vóru vit líka væl nøgdir við dagin. Hann hevði fingið skrivað dagbókina lidna, og eg var eitt upplivilsi fyri lívið ríkari. Vit kendu báðir ein veitsludám yvir borðhaldinum, og Eirikur reistist, kom aftur við einari karafful av californiskum víni, ið hann setti á borðið. Dagurin skuldi haldast. Hann skonkti hátíðarliga í gløsini og segði skál. Legði tunguna á, smakkaði, segði so, at hetta kundi væl drekkast, men tað var ikki tað slagið, hann hevði biðið um. Eg dugdi ikki at smakka nakran mun, men sjálvandi var tað skerpikjøt, hevði eg staðið sum hann og hann sum eg.

Vit ótu í frið og náðum. Aftaná sótu vit á kamarinum og prátaðu. Eirikur kom við vínfløskuni, ið konan hevði biðið meg hava heim til Føroyar. Hon fór ikki betur, hildu vit báðir, og betri løtu fingu vit neyvan. Her sótu vit so eina kvøldløtu og mintust gamlar dagar. Aftaná var gott at strekkja seg í seingini, við dusti av Grand Canyon í hárinum og hvørjari poknu. Og sum Chr. Matras sigur: »Men annars øllum, ið var«.

Morgunin eftir vaskaði eg dustið av mær og sá tað hvørva niður í frárenningaropið við einum ferili av sorgblídni.

Eg hevði ætlað mær at fara at ríða henda dagin, men alt var yvirteknað. Og eg legði einki í tað. Dagurin fór so í friði. Góðar stundir at njóta og taka hetta sermerkta landslag til sín.

Friður var á einum. Sama kensla, sum tá tú ert komin upp á eitt fjall. Nú slepst ikki longur.

Lat frið falla á teg. »Her er gott at vera, lat okkum verða verandi her og byggja okkum eina smáttu«. Men sólin stóð ikki í stað. Hon ger sína skyldu, so okkara løtur verða avloystar av hvørji aðrari. Ljósar og myrkar. Flógvar og kaldar, stillar og vindsamar. Og so allar hinar, ið liggja onkustaðni ímillum hesar báðar útjaðarar.