Bænadikts kvæði
CCF 121 B
TSB D 432
1 Vilja tær nú lýða á
og ljóð geva mær,
mætur er sá kongurin
fyri Onglandi ræður.
2 Átt hevur hann sær tógva synir,
báðar kann eg væl nevna,
Edmund og hann Bænadikt,
teir kunnu væl dreingjum stevna.
3 Bænadikt vóks í faðirs garði,
fagur sum nøkur kvinna,
so lá hár á herðar hans,
sum moyar reyðargull spinna.
4 Bænadikt vóks í faðirs garði,
við tað fór hann fram,
hvør tann tunga, ið tala kundi,
bað tann riddara gagn.
5 Bænadikt vóks í faðirs garði,
fagur var hann og fín,
so var hann sendur til Magnus kong
eystur í Kolrín.
6 Magnus letur síni dóttur
gullsal slá,
og so breiðar gullbrýr
at troða til og frá.
7 Og so breiðar gullbrýr
at troða til og frá,
hvør sum hesar gullbrýr treður,
leggja skal lívið á.
8 Svaraði baldi Bænadikt,
hann stóð har skamt ífrá:
“Eg man troða gullbrýr,
leggja lívið á.”
9 Um dagin er hann á køldum vatni,
stýrir ta snekkju til landa,
um náttina er hann innan høgaloft,
eykar tí fljóði vanda.
10 Um dagin er hann á køldurn vatni,
stýrir ta snekkju til oy,
um náttina er hann innan høgaloft
og lokkar so væna moy.
11 Margreta vaknar um midnátt,
sigur sín dreym so brátt:
“Undarligt hevur fyri meg borið
alla hesa nátt.”
12 “Eg vildi, eg var innan Ongland,
mín ediliga rósin fríða,
einki tað kloystur á Kolríni var,
tað skuldi mót okkum stríða.
13 Eg vildi, eg var innan Ongland,
mín ediliga rósin balda,
einki tað kloystur á Kolríni var,
skuldi mót okkum halda.”
14 Tað var frúgvin Margreta,
sær á hendur sínar:
“Eg frykti fyri títt unga lív,
eg ræðist dreymar mínar.”
15 Tað var hin baldi Bænadikt,
skuldi ganga út,
møtir honum kongsins lítil svein,
hann snúðist honum ímót.
16 Svaraði baldi Bænadikt,
lært hevði tukt og sinni:
“Góðan morgun, mín harra svein,
hví vekið tygur so snimma?”
17 “Um dagin ert tú á køldum vatni,
stýrir ta snekkju til land,
um náttina ert tú innan høgaloft,
eykar tí fljóði vanda.
18 Um dagin ert tú á køldum vatni,
stýrir ta snekkju til oy,
um náttina ert tú innan høgaloft
og lokkar so væna moy.”
19 Tað var kongsins lítil svein,
sveipar hann seg í skinn,
so gár hann í høgaloft
for Magnus kongin inn.
20 “Eg veki, eg veki teg, Magnus kongur,
nú vil eg, tú vaki,
Bænadikt er í moynnasali,
har skuluð tygur hann taka.”
21 “Lýgur tú á mína dóttur,
tú skalt missa lív,
í hesum somu fótsporum
við hvøssum slíðraknívi.
22 Lýgur tú á mína dóttur,
tú skalt missa and,
í hesum somu fótsporum
við hvøssum slíðrabrandi.”
23 Hann svør fyri Magnus kongi
tólv manna eið:
“Hoyr tú, kongurin, harri mín,
vilja tær hava fleiri?”
24 Hann svór fyri Magnus kongi
sanniliga tá,
Bænadikt stóð foruttan hallar,
lýddi hann har uppá.
25 Svaraði baldi Bænadikt,
í trappum tar hann stóð:
“Hevði eg ikki gjørt fyri syndarskuld,
eg tordi at vekja blóð.”
26 Tóku teir balda Bænadikt,
løgdu hann í bond,
spardu hvørki ‘flak’ ella stál
alt um hans ljósa hond.
27 Prestar og so lærdir menn,
teir gingu fram á fold,
*buðu teir fyri Bænadikt
ladnar skútur tólv.
28 Har bað fyri honum fólkið alt,
alt sum tala kann,
har bað fyri honum frúgvin sjálv
og kona lagmann.
29 Har bað fyri honum fólkið alt,
alt sum tala kundi,
har bað fyri honum frúgvin sjálv,
[kona] lagmann unga.
30 Tað var frúgvin Margreta,
sveipar hon seg í skinn,
so gár hon í høgaloft
for Magnus kongin inn.
31 “Tú tókst meg av mín faðirs land,
foruttan frænda ráð,
hvørja bøn, ið eg tygum bað,
segðið tygur skuldi vera já.
32 Tú tókst meg av mín faðirs land
foruttan mína frænda vilja,
hvørja bøn, ið eg teg bað,
onga skuldi tú synja.”
33 “Hvørja bøn, ið tú meg biður,
hana skal eg tær sýna,
uttan baldi Bænadikt
hann skal lívið týna.
34 Hvørja bøn, ið tú meg biður,
hana skal eg tær gera,
uttan baldi Bænadikt,
tað man einki av vera.”
35 Margreta snúðist av hallini út
av tí tunga stríði:
“Tróleysur ert tú, Magnus kongur,
tú mást væl trælur blíva.”
36 Tað var Margreta, dóttir hans,
sveipar hon seg í skinn,
berføtt, í náttserki,
við eitt høvurlín.
37 Tað var Margreta, dóttir hans,
fellur for kongin í knæ:
“Eina bøn, ið eg teg biði,
faðir veitið tygur mær!
38 Eg vil einki av ríkinum hava
uttan mín stakk og skó,
tæna vil eg for øl og mat
sum annað fátækt fljóð.
39 Eg vil einki av ríkinum hava
uttan mín stakk og klæði,
gev mær hin unga Bænadikt,
vit fara av landi bæði!”
40 “Gakk burt, Margreta, dóttir mín,
eg vil teg ikki hoyra,
sømir seg ei mítt góða svørð
at rjóða í kvinnudroyra.
41 Míni oyrun gita tað ikki hoyrt,
míni eygun ei sætt hará,
‘usæl’ eg mítt svørð havi borið,
um eg teg her skal slá.”
42 Svaraði baldi Bænadikt,
gerst so nýtur drongur:
“Fáið mær prest at skrifta mær,
eg vil ikki liva longur!”
43 Bænadikt gekk í kirkju inn
við teim orðum for munni:
“Bað eg ikki vánda bøn,
frá eg tala kundi.
44 Eg havi ei røvað, eg havi ei stolið,
ungur eri eg til hóva,
eg havi ikki blóðgað mann,
fyri hví skal eg tað próva?
45 Eina jomfrú elskaði eg mær,
onga aðra at festa,
viti tað Gud í himmiríki,
tað eru syndir mestar.
46 Eina jomfrú elskaði eg mær,
onga aðra at siga,
viti tað Gud í himmiríki,
ei eru syndir fleiri.”
47 Svaraði baldi Bænadikt,
gerst so nýtur drongur:
“Fáið nú mann at høgga meg,
eg biði nú ikki longur!”
48 Tí svaraði Magnus kongur,
studdi hann sær við brandi:
“So skal trælur høgga teg,
reystur er ein á landi.”
49 Svaraði baldi Bænadikt,
hann tók tey orð við gamni:
“Ikki skal trælur høgga meg,
eg eri ein góðsmans javni.”
50 Svaraði baldi Bænadikt,
gull bar sær á hand:
“Heykur, tú skalt høgga meg,
bera mín slíðrabrand.”
51 Tað var hin baldi Bænadikt,
læt seg ikki forsmá,
jomfrúnna tekur hann á sítt fang,
so Magnus kongur sá.
52 Hon tekur upp ein gullslagin kamb,
hon kembir hans gula hár,
for hvønn ein lokk, hon greiðir,
hon fellir tey móðigu tár.
53 Tóku teir balda Bænadikt,
setir á silkihúgvu,
Heykur høgg so manniliga,
riddarin fell á grúgvu.
54 Heykur kastar svørðinum,
vunnið hevði lítlan sigur:
“So komst tú mær fyrri at vega,
ið eg aktaði síður.
55 Gevi tað Gud, at Magnus kongur,
at tú lá nú so,
tað skal verða á tínari ævi,
um at eg liva má.”
56 Ikki letur Magnus kongur
minna við enn tá,
børurnar av reyðargulli
letur hann honum slá.
57 Børurnar av reyðargulli
letur hon honum gera,
krossið av tað skæra silvur
merkið til at bera.
58 Eystur undir kirkjuni,
sum dreingir eyka fold,
gróvu teir tað ljósa lík
niður í døkka mold.
59 Gróvu teir tað ljósa lík
niður í døkka mold,
Heykur stóð og sá hará,
hann sortnaði sum ein mold.
60 Hann dvaldist ikki í ríkinum
[uttan] eina so lítla stund,
síðan reið tann raski drongur
eystur á Edmunds fund.
61 Úti í miðjum grasagarði
akslar [hann síni] skinn,
og so búgvin gongur hann
í høgar hallir inn.
62 Og so búgvin gongur hann
í høgar hallir inn,
sum Edmund kongur at borði situr
við monnum hundrað fimm.
63 “Vælkomin, Heykur Hermundsson,
higar nú til mín,
drekk nú hvat tær betur líkar
mjøðin ella vín!”
64 “Lítið er mær um mjøðin tín,
hálv væl minni um vín,
onnur havi og ørindini
higar í dag til tín.
65 Lítið er mær um mjøðin tín,
hálv væl minni um bjór,
onnur hevði eg ørindini,
tá eg frá Kolrín fór.”
66 “Hoyr tú, Heykur Hermundsson,
hvat eg tali til tín,
hvussu livir í ríkinum
Bænadikt, bróðir mín?”
67 Svaraði Heykur Hermundsson,
kundi væl orðin skilja:
“Deyðan sigi eg Bænadikt,
ilt er satt at dylja.”
68 Til tað svaraði Edmund kongur,
kinn bar hann so reyða:
“Sig mær, Heykur Hermundsson,
hvat varð honum at deyða?”
69 “Hann legði ást við kongsins dóttur,
tað hitt væna vív,
svørji tann eið á mína trúgv,
harfyri læt hann lív.”
70 “Kongur var hennara faðir sum hans,”
rann honum tað í grun,
“sig mær, Heykur Hermundsson,
hvat var teirra mun?”
71 Edmund letur krossin skera,
fólkið saman stevna,
har komu tveir, sum boðin var ein,
Bænadikts deyða hevna.
72 “Átjan skulu herskipini
út av Onglandi gá,
annaðslíkt skal eftir koma
við svørð og brynju blá.
73 Átjan skulu herskipini
út av Onglandi ganga,
annaðslíkt skal eftir koma
undir ein loynitanga.
74 Átjan skulu herskipini
út av Onglandi renna,
annaðslíkt skal eftir koma,
Kolrín skulu vit brenna.”
75 Svaraði Edmund kongurin:
“Nú má tað so vera,
hvør vil vera mín njósnari,
mítt boð for Magnus bera?”
76 Svaraði Heykur Hermundsson:
“Nú má tað so vera,
eg vil vera tín njósnari,
tíni boð for Magnus bera.”
77 Úti í miðjum grasgarði
akslar hann sítt skinn,
og so búgvin gongur hann
í høgar hallir inn.
78 Og so búgvin gongur hann
í høgar hallir inn,
sum Magnus kongur at borði sat
við monnum hundrað fimm.
79 Svaraði Magnus kongur,
heldur á brúnum brandi:
“Tað síggi eg á njósnarasvein,
ófriður er í landi.”
80 Svaraði Magnus kongur:
“Nú má tað so vera,
latið hann ikki boðini
aftur til Onglands bera!”
81 Allir skuldu uppi vera
njósnarasvein at fá,
hann var sær so fimur og snarur,
teir fingu hann ei at sjá.
82 Allir skuldu uppi vera
njósnarasvein at grípa,
hann var sær so fimur og snarur,
[teir] fingu hann ikki at líta.
83 Teir leitaðu uppi, teir leitaðu niðri,
[uppi á] slættum sandi,
ikki var gott at finna tað ting,
burtur var flogið av landi.
84 “Vælkomin, Heykur Hermundsson,
higar nú til mín,
hvussu tók hann Magnus kongur
við njósnaraboðum mínum?”
85 “Til tess svaraði Magnus kongur,
helt á brúnum brandi:
tað sá hann á njósnarasvein,
ófriður er í landi.
86 Tað svaraði Magnus kongur:
“Nú má tað so vera,
latið hann ikki boðini
aftur til Onglands bera!”
87 Allir skuldu uppi vera,
njósnarasvein at fá,
hann var sær so fimur og snarur,
teir fingu hann ei at sjá.
88 Allir skuldu uppi vera
njósnarasvein at grípa,
hann var sær so fimur og fús,
teir fingu hann ei at líta.
89 Teir leitaðu uppi, teir leitaðu niðri,
[uppi á] slættum sandi,
ikki var gott at finna tað ting,
sum burtur var flogið av landi.”
90 Kasta sínum akkerum
á so hvítan sand,
fyrstur steig hann Edmund kongur
sínum fótum á land.
91 Fyrstur steig hann Edmund kongur
sínum fótum á land,
og hann Heykur Hermundsson
undir hans høgru hand.
92 Edmund gongur frá strondum niðan
mitt í mannamúgvu,
kinnin var reyð sum hummarklógv,
og eygað sum í dúgvu.
93 Edmund gongur frá strondum niðan,
væl var hann í ‘Herun’ klæddur,
gullreyðar hjálmar á høvdi bar,
tá var hann ongum ræddur.
94 Úti í miðjum grasgarði
akslar hann síni skinn,
og so búgvin gongur hann
í høgar hallir inn.
95 Og so búgvin gongur hann
í høgar hallir inn,
sum Magnus kongur at borði sat
við monnum hundrað fimm.
96 “Ver vælkomin, Edmund kongur,
higar nú til mín,
drekk nú hvat tær betur líkar
mjøðin ella vín!”
97 “Lítið er mær um mjøðin tín,
hálv væl minni um vín,
hvussu livir í ríkinum
Bænadikt, bróðir mín?”
98 “Hann legði ást við mína dóttur,
tað hitt væna vív,
svørji tann eið á mína trú,
harfyri læt hann lív.”
99 “Kongur var hennara faðir sum hans,”
rann honum tað í grun,
“sig mær ríki Magnus kongur,
hvat var teirra mun?
100 Tú hevur dripið bróður mín
fyri tað væna vív,
eg bjóði teg á hólm við meg
eina lítla tíð.
101 Tú hevur dripið bróður mín,
fyri tað væna sprund,
eg bjóði tær á hólm við mær
eina so lítla stund.”
102 “Slíkt hevur eingin boðið mær
[ . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . ] tíð.”
103 Árla var um morgunin,
sólin roðar í fjøll,
teir løgdu sínum bardøgum
so skamt frá kongsins høll.
104 Danskir og svenskir stríddust fast,
norðmenn aftur ímóti,
so fellur fólk for Edmund kongi
sum høgl á hørðum gróti.
105 So ríður hann Edmund kongur
víðan vegin fram,
klývur hvønn á tvørar herðar,
móti honum rann.
106 So ríður Heykur Hermundsson,
hann hevur ei hondum hógv,
klývur hvønn um tvørar herðar,
varpar út á sjógv.
107 So ríður hann Magnus kongur
víðan vøllin fram,
hann kleyv hvønn á tvørar [herðar,
móti honum] rann.
108 Hann klývur hvønn á tvørar herðar,
móti honum rann,
eftir stendur Edmund kongur
við sín triðja mann.
109 Til tess svaraði Edmund kongur,
berjast vildi hann enn:
“Gangið mær til strandar oman,
fáið mær fleiri menn!”
110 Sveinar riðu frá strondum niðan,
grimt var teimum í huga,
rivu upp stórar eikikylvur,
hildu ikki vápnini duga.
111 Danskir og svenskir stríddust fast,
norðmenn aftur ímóti,
so fellur fólk for Magnus kong,
sum høgl á hørðum gróti.
112 So ríður hann Edmund kongur
víðan vøllin fram,
klývur hvønn um tvørar herðar,
móti honum rann.
113 Klývur hvønn um tvørar herðar,
móti honum rann,
eftir stendur Magnus kongur
við sín triðja mann.
114 Svaraði Heykur Hermundsson
í fyrsta orði tá:
“Eins mans hálsi vildi eg náð,
áðrenn eg ríði harfrá.”
115 Tá svaraði Magnus kongur
annað orðið tá:
“Hvørs mans hálsi vildi tú nátt,
áðrenn tú reið harfrá?”
116 Svaraði Heykur Hermundsson
annað orðið tá:
“Tínum hálsi vildi eg nátt,
áðrenn eg reið harfrá.
117 Tínum hálsi vildi eg nátt,
áðrenn eg reið harfrá,
tá skal verða á tínari ævi,
um eg liva má.”
118 Tað var Heykur Hermundsson,
sínum svørði brá,
síðan kleyv hann Magnus kong
sundur í lutir tvá.
119 Ikki letur Edmund kongur
minna við enn tá,
børurnar av reyðargulli
letur hann honum slá.
120 Eystan undir kirkjuni,
sum dreingir eyka fold,
gróvu teir tað hitt ljósa lík
niður í døkka mold.
121 Eystan undir kirkjuni,
sum dreingir eyka fold,
gróvu teir tað hitt ljósa lík
upp úr døkka[ri] mold.
122 Hvørki var tað falið
á holdi ella hár,
bóru hann so til strandar oman,
frúgvin fekk ei at sjá.
123 Hon sprakk av harmi eftir hann,
tann hin ríka frú,
svørji tann eið á mína trú,
tað hendir ongum nú.
124 Tekur hann hesi ljósu lík,
førir til Onglands heim,
einki livir eftir á Kolríni
uttan ein kaldur stein.
125 Edmund stendur á hallargólvi,
blandar mjøð í vín:
“Drekk nú, hvør sum drekka vil,
eftir bróður mín!”
126 Edmund stendur á hallargólvi,
blandar mjøð í skál:
“Drekkið nú hvør, sum drekka vil,
eftir mín bróður sál!”
CCF 121 B
TSB D 432
Handrit: Savn Hammershaimbs (AM, Access. 4).
Útgávur:
1. Svend Grundtvig: Danmarks Gamle Folkeviser VIII-IX, udgivet 1905-1923 af Axel Olrik og H. Grüner-Nielsen, s. 112.
2. Føroya kvæði, (N. Djurhuus greiddi til útgávu 1972), Band VI, s. 37.
3. Føroya kvæði (Inngangur og úrtøk eftir Dánjal Niclasen, 2004) 34. bind, s. 35.
Heimild: Úr Suðuroy: Johan Hendrik Schrøter (1771-1851), Vági.