INNIHALD
3
I. Partur. EVNAFRØÐI
1. Metal og skreytgripir
. . . . . . . . . . . .
6
Evnafrøði í fornøld . . . . . . . . . . . . . .
7
Gull – dýrur málmur . . . . . . . . . . . . .
7
Annar dýrur málmur . . . . . . . . . . . . .
8
Nikkul – metal, sum elvir til
ovurviðkvæmi . . . . . . . . . . . . . . . .
10
2. Metal, sum eru hent at hava
. . . . . . .
12
Okkum tørvar metal . . . . . . . . . . . . .
13
Hvaðani koma metalini . . . . . . . . . . .
14
Eginleikar hjá metalum . . . . . . . . . . .
15
Evnafrøði og samfelag . . . . . . . . . . .
15
Fornaldarmetalið kopar . . . . . . . . . . .
16
Blýggj – tað bleyta metalið . . . . . . . .
16
Kyksilvur – flótandi metal . . . . . . . . .
16
Jarn – hentasta metalið . . . . . . . . . . .
17
Aluminium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
Sambræðingar . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20
3. Frá atomum til snarljós og toru
. . . .
22
Elektriskur streymur og
bygnaðurin í atomum . . . . . . . . . . .
23
Tvey sløg av elektriskari løðing . . . .
24
At løða við gnígging . . . . . . . . . . . . .
24
Elektriskar kreftir . . . . . . . . . . . . . . .
25
Hví verða evnini elektriskt lødd,
tá ið vit gníggja tey . . . . . . . . . . . .
27
Atomini ikki tað minsta, sum til er . .
27
Bygnaðurin í atomunum . . . . . . . . . .
28
Gnígging og el . . . . . . . . . . . . . . . . .
30
Streymur í metalum . . . . . . . . . . . . .
30
Snarljós og tora . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
Bandgeneratorurin . . . . . . . . . . . . . .
32
Hvagar fer snarljósið . . . . . . . . . . . . .
34
Statiskt el . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
4. Tilgongdir ímillum luft, vatn og metal
38
Hvussu er bygnaðurin í
evnasambondum hjá metalum . . . .
39
Bygnaðurin í zinkchloridi . . . . . . . . .
40
Zink-atomið verður til eina jon . . . . .
41
Chlor-atomið verður til eina jon . . . .
42
Hví gav felagsroyndin frítt zink og chlor 42
Elektrolýsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
Jon-sambond . . . . . . . . . . . . . . . . . .
43
At seta saman jonir . . . . . . . . . . . . . .
44
At gera jarnsulfid . . . . . . . . . . . . . . .
46
At brenna metal og gera jonsambond
av metali og oxygeni . . . . . . . . . . .
47
Metalini farast spakuliga av
oxygeninum í luftini . . . . . . . . . . . .
49
Jarn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
50
Rustur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51
Onnur metal-oxid . . . . . . . . . . . . . . .
51
Grundevnaskipanin og jonir
hjá grundevnum . . . . . . . . . . . . . . .
52
Elektronbýtið í atomum . . . . . . . . . . .
52
Hvussu positivar jonir verða gjørdar .
53
Hvussu negativar jonir verða gjørdar .
54
Grundevnaskipan Mendelejevs . . . . .
55
Hydrogen-jonin . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
5. Súrt og basiskt
. . . . . . . . . . . . . . . . .
56
Súrt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
57
pH-stigin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
58
Sýrur í mati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
Sterkar sýrur . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
Sterkar og veikar basur . . . . . . . . . . .
59
At handfara vandamiklar sýrur og basur 60
Fullsterkar sýrur . . . . . . . . . . . . . . . .
62
6. Sølt – úr metali og sýru
. . . . . . . . . .
64
Hvat er í saltsýru . . . . . . . . . . . . . . . .
65
Sýru-jonin H
+
. . . . . . . . . . . . . . . . . .
66
Sýrurestir í ymsum sýrum . . . . . . . .
66
H
+
-jonir og pH-virði . . . . . . . . . . . . .
67
Sølt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
67
7. Basur – úr metali og vatni
. . . . . . . .
70
Metal í vatni . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
Natrium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
71
Natriumhydroxid . . . . . . . . . . . . . . . .
71
INNIHALD
