21
20
Egin hugskot
dreingin Dávid, sum ansaði eftir seyði í
Bábylon fyri nógvum túsund árum síðan.
Tað var fyri ta tíð, tá ið menniskju
høvdu nøvn á tølunum ella dugdu at
skriva tey. Søgan stendur á Avritssíðu 6
aftast í hesari bókini. Hendan søgan
kemur aftur í
Grundbók 3a
sum
inngangur til partin um fleirsifrað tøl.
Tá ið lærarin hevur sagt frá søguni, er
hóskandi at spæla spælið
Fyrst at fáa
fimm tíggjarar.
Spæl:
Fyrst at fáa fimm tíggjarar
Tilfar: 1–2 terningar, eitt ílat við
„eittaralutum“ og eitt ílat við „tíggjara
lutum“.
Eittaralutirnir kunnu vera smáir steinar,
og tíggjaralutirnir kunnu vera eitt sindur
størri steinar.
Næmingarnir skiftast at ringla við
einum (ella tveimum) terningum og taka
so mangar eittaralutir, sum eyguni á
terninginum vísa. Tá ið ein næmingur
hevur tíggju eittaralutir, letur hann teir
inn og fær í staðin ein tíggjaralut. Tann,
sum er fyrst at fáa fimm tíggjaralutir,
hevur vunnið.
Tað ber eisini til at halda fram við
spælinum upp í 100 ella 1000. Tá varir
tað fleiri dagar. Næmingarnir tekna ella
skriva, hvussu nógvar eittaralutir og
tíggjaralutir teir hava, tá ið teir gevast at
spæla fyri dagin. So halda tey fram haðan
næstu ferð, tey spæla.
Tey kunnu eisini gera sær eina talvu at
skriva úrslitini í:
Eftirsum har eru so nógvir lutir at telja,
síggja næmingarnir skjótt, at tað er
torført at samskipa teljingina. Tá ið tey
eru liðug, fara tey helst at ivast í, um tey
hava talt rætt. Kanska fáa tveir næm
ingar ymisk úrslit, hvør hevur so rætt?
Ætlanin við hesum er, at næmingarnir
skulu koma fram til, hvussu hent tað er
at bólka lutirnar í tíggjarar. So verður
tað lættari at telja og lættari at kanna
eftir, um svarið er rætt. Sig tó ikki hetta
fyri næmingunum, áðrenn tey fara undir
at telja. Lat tey fyrst stríðast við at telja,
so at tey av álvara síggja, hvussu hent
tað er at bólka. Best er, um tey sjálv
finna út av tí.
Annað virksemi
Søgan um Dávid
Sig næmingunum søguna um seyða
Pengar
Bið næmingarnar tekna ymsar myntir, sum
til samans verða 20 krónur. Tað kann vera
tvær tíggjukrónur; fýra fimmkrónur; ein
tíggjukróna, ein fimmkróna og fimm
einkrónur o.s.fr.
Lat næmingarnar finna ymsar myntir, sum
til samans verða 30 krónur. Hvussu nógvar
ymiskar mátar finna tey?
Telja
Lat næmingarnar telja eina størri mongd
av óskipaðum lutum, kanska millum 50
og 100. Fortreytin er, at næmingarnir
duga at telja upp í talið. Tað, sum verður
talt, kann vera ítøkiligir lutir so sum
kubbar, smásteinar, knappar ella tílíkt,
ella tað kann vera lutir á einum arki, so
sum prikkar (Avritssíða 67 í
Avritsmappu
1–4
), fýrkantar, blomstur ella annað:
sentiterningar, perluband ella pengar at
gera sambandið millum tíggjarar og
eittarar sjónligt. Tað týdningarmesta er,
at vit kunnu fata tíggju bæði sum „tíggju
eittarar“ og sum „ein tíggjari“. Við
perlubandi og sentiterningum kunnu vit
telja okkum fram til, at tað eru tíggju
eittarar í einum tíggjara. Við base
10-tilfari kunnu vit leggja tíggju eittarar
fram við einum tíggjara at kanna eftir.
Við pengum mugu vit vita, at ein
tíggjukróna svarar til tíggju einkrónur.
Størri avbjóðing
Á Avritssíðu 50,
At býta í tíggjarar og
eittarar
, í
Avritsmappu 1–4
, eru nakrar
uppgávur afturat av hesum slagi. Tað ber
eisini til at biðja næmingarnar gera
hvørjum øðrum uppgávur sum hesar.
siffurvirði (tal á tíggjukrónum og
einkrónum) og talvirði (pengavirði), at 1
tíggjukróna er 10 krónur. Tað kann
verða gjørt við at seta spurningar sum
hesar:
n
Hygg at pengapunginum ovast høgru
megin. Hvussu nógvar tíggjukrónur eru í
punginum, og hvussu nógvar einkrónur?
(Ein tíggjukróna og tvær einkrónur.)
n
Hvussu nógvir pengar er tað? (Tólv
krónur.)
n
Hvar er tað á tallinjuni? (Har, sum 12
stendur.)
n
Talið 12 er sett saman av sifrunum 1 og
2. Hvussu sæst tað aftur í myntunum? (1
vísir til eina tíggjukrónu, og 2 vísir til tvær
einkrónur.)
Einfaldari
Nýtið ymiskt ítøkiligt tilfar, t.d. base 10,
Hvat er at gera?
Síða 20
Ger ein tíggjara
og skriva tølini
Áðrenn næmingarnir fara undir upp
gávurnar, kann lærarin siga søguna um
seyðadreingin Dávid og siga frá spælinum
Fyrst at fáa fimm tíggjarar,
sum greitt er
frá undir yvirskriftini
Annað virksemi.
Í uppgávunum skulu næmingarnir seta
ring um tíggju av lutunum og skriva talið
sum ein tíggjara pluss eittarar. Tá ið tikið
verður saman um hesa síðuna, eigur at
verða tosað við næmingarnar um, hví
tað er hent at taka saman í tíggjarar. Tá
verður lættari at telja, hvussu nógvir
lutir eru til samans. Serliga í sambandi
við stór tøl er hent at gera soleiðis.
Legg eisini dent á, at tá ið vit skriva
eitt tal, t.d. 13, umboðar sifrið 1 ein
tíggjara, altso 10, og ikki ein eittara. Tað
er sifrið 3, sum stendur á eittara
plássinum og sigur frá talinum á
eittarum. Í seinastu uppgávuni verða
tveir tíggjarar og eingir eittarar.
Greið næmingunum frá, at av tí, at
eingir eittarar eru, so er 0 tað seinna
sifrið í 20.
Tá ið tikið verður samanum, er gott
at taka fram, hvussu teir ymsu mátarnir
at vísa sama tal hava samband hvør við
annan. Tað snýr seg hvørja ferð um
bólkar við fimm ella tíggju, umframt
eittarar. Her eru nakrir ymiskir mátar,
sum umboða 12:
12
2 10
Síða 21
Tekna strikur til tallinjuna
Tekna eina striku frá hvørjari
upphædd til tað rætta plássið á tal
linjuni. Legg dent á skiftið millum
1•Tølini 0–20
20
•
Set ring um tíggju lutir og skriva talið undir myndini sum ein tíggjara og restina sum eittarar.
Ger ein tíggjara og finn hini tølini.
12 = 10 + 2
16 = +
19 = +
17 = +
11 = +
20 = +
5 4 3 2 1 0
9
11 12
8 7 6
10
15 14 13
16 17 18 19 20
5 4 3 2 1 0
9
11 12
8 7 6
10
15 14 13
16 17 18 19 20
21
Tekna strikur til tallinjurnar.
•
Tel pengarnar í punginum og tekna striku til rætta upphædd á tallinjuni.
Støddfrøðiligt innihald
n
Bólka í tíggjarar, taka tøl
sundur í tíggjarar og eittarar
n
Finna rætta plássið á tallinjuni
Tilfar/amboð
n
Møguliga kubbar, tíggjara
stavar, perluband og
spælipengar
Tal á
tíggjaralutum
Tal á
eittaralutum
8
4
