Sosialdemokratiski Olaf Scholz er føddur í 1958 í Osnabrück í Niedersachsen, men býr í dag í Potsdam nær við Berlin, eftir at hava búð nógv ár í Hamburg. Hann hevur verið limur í SPD (Sozialdemokratische Partei Deutschlands), síðani hann var 17 ár, og er løgfrøðingur. Umframt at vera limur í Ríkisdegnum (Bundestag) hevur hann eisini verið borgarstjóri í Hamburg og hevur havt fleiri ráðharrastørv undir Angela Merkel. Í løtuni er hann fíggjarmálaráðharri og varakanslari. Sambært veljarakanningum kann SPD fáa uml. 25% av atkvøðunum.

Kristinkonservativi Armin Laschet er føddur í 1961 í Aachen nær hollendska/belgiska markið. Hann býr framvegis í Aachen. Hann er løgfrøðingur, stjórnmálafrøðingur og journalistur og hevur verið limur í CDU (Christlich-Demokratische Union Deutschlands) síðani 1979. Hann hevur verið limur bæði í Europaparlamentinum og Ríkisdegnum (Bundestag) og síðani 2017 hevur hann verið forsætisráðharri í fólkaríkasta týska statinum Nordrhein-Westfalen. Pápin arbeiddi í námi og mamman var heimagangandi, eins og vanligt hevur verið í katólskum familjum. Sambært veljarakanningum kunnu CDU/CSU fáa uml. 20% av atkvøðunum.

Grøna Annalena Baerbock er fødd í 1980 í Hannover í Niedersachsen. Hon er løgfrøðingur og stjórnmálafrøðingur og er limur í Ríkisdegnum (Bundestag) fyri umhvørvisflokkin ”Tey grønu” (Bündnis 90/Die Grünen). Hon hevur umboðað flokkin síðani 2013 og varð í 2021 vald sum fyrsti kanslarakandidatur hjá flokkinum nakrantíð. Foreldrini vóru sosialráðgevi og verkfrøðingur, og hon býr í Potsdam nær við Berlin. Sambært veljarakanningum kunnu ”Tey grønu” fáa umleið 15% av atkvøðunum.

Týskland hevur tvey lóggevandi kømur: Ríkisdagin (Bundestag) og Ríkisráðið (Bundesrat). Av røttum verður týska orðið Bund týtt til ”samveldi” ella ”samveldisríki” á føroyskum, men hóast hetta er orðið ”ríki” valt.

Valið 26. september 2021 er til Ríkisdagin, og 6 flokkar verða mettir at hava kjans at sleppa upp um høgu valgáttina, ið er 5%. Hetta merkir, at flokkar við færri enn 5 prosentum av atkvøðunum sleppa ikki á ting. Einasta undantikið er flokkurin Sydslesvigsk Vælgerforening (SSV), ið er flokkurin hjá danska minnilutanum í Schleswig. Í Føroyum er valgáttin 3,03%; í Danmark einans 2%!

Flokkarnir eru í løtuni hesir:

• Christlich-Demokratische Union Deutschlands (CDU) er ein kristinkonservativur flokkur, ið stillar upp saman við bayerska flokkinum Christlich-Soziale Union in Bayern (CSU). Tí nevnist flokkurin CDU/CSU. Hesin flokkur varð stovnaður í 1945 við eini samanlegging av smærri borgarligum flokkum. Legg til merkis, at CDU/CSU eru tveir flokkar, ið stilla upp í valsamgongu.
• Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) er ein sosialdemokratiskur flokkur. SPD varð stovnaður í 1863 og er sostatt nógv elsti flokkurin í Týsklandi.
• Freie Demokratische Partei (FDP) er ein liberalistiskur flokkur, ið varð stovnaður í 1948.
• Bündnis 90/Die Grünen er ein grønur flokkur, ið varð stovnaður í 1980. Hann stendur sterkastur í Vesturtýsklandi.
• Die Linke er ein vinstravendur flokkur, ið varð stovnaður í 2007 og byggir á sosialistiska arvin frá fyrrverandi Eysturtýsklandi (DDR). Av somu orsøk hevur hann nærum einans undirtøku í fyrrverandi eysturtýsku statunum. Aðrir flokkar vilja helst sleppa undan at fara í samgongu við Die Linke.
• Alternative für Deutschland (AfD) er ein tjóðskaparsinnaður og fremmandaskeptiskur flokkur, ið varð stovnaður í 2013. Eingir aðrir flokkar vilja í samgongu við AfD.

Hesir flokkar stríðast um teir í minsta lagi 598 limirnar í Ríkisdegnum (Bundestag). Talið á limum kann víðkast við eykavaldum – í 2017 vórðu tilsamans 709 limir valdir.

Týska valskipanin er ein samanseting av tí ensku skipanini við beinleiðis vali í einstaklingavaldømum og einum lutfalstali sum í Føroyum. Helvtin av tinglimunum (299) verða valdir í einstaklingavaldømum, har vinnarin í hvørjum valdømi verður valdur. Einstaklingavaldømini hava á leið somu stødd eftir fólkatali. Restin av tinglimunum verða valdir á deilstatslistum, har flokkarnir framman undan hava avgjørt raðfylgjuna av teimum valdu.

Tí setir týski veljarin tveir krossar á sín atkvøðuseðil (Stimmzettel): ein fyri valevnið (Erststimme) og ein fyri flokkin (Zweitstimme). Sostatt velur hann bæði eitt lokalt valdømisumboð, men eisini flokkin í deilstatinum. Um onkur flokkur er vorðin yvirumboðaður, verða eykalimir býttir út til hinar flokkarnar, so umboðanin verður lutfalsliga røtt. Sostatt eru í løtuni 299 valdømisvald, 299 listavald og 111 eykavald.

• CDU/CSU stendur sterkastur í Bayern (CSU), men er harumframt sterkur í meginpartinum av Vesturtýsklandi. Hinvegin stendur CDU lutfalsliga veikur í eysturtýsku økjunum undantikið Mecklenburg-Vorpommern. Harumframt stendur CDU veikur í býarstatunum Hamburg, Bremen – og serliga Berlin.

• SPD stendur sum heild sterkur í norðaru og miðjaru pørtunum av Vesturtýsklandi, men ikki í sunnastu deilstatunum Bayern og Baden-Württemberg. SPD stendur eisini lutfalsliga veikur í Eysturtýsklandi, íroknað Berlin.

• Linke hevur umleið umvenda geografiska profilin í mun til SPD. Linke stendur lutfalsliga sterkur í øllum Eysturtýsklandi – serliga í Berlin. Undirtøkan er hinvegin munandi lægri í øllum Vesturtýsklandi, serliga í Bayern og Baden-Württemberg sunnast í Týsklandi

• FDP stendur sum heild sterkur í Vesturtýsklandi og veikur í Eysturtýsklandi. Í Berlin er undirtøkan meðalgóð.

• Eisini Grüne stendur fyrst og fremst sterkur í Vesturtýsklandi, tó at hann eisini hevur serstakliga góða undirtøku í høvuðsstaðnum Berlin. Sum heild hava Grüne góða undirtøku í teimum trimum býarstatnum Berlin, Hamburg og Bremen, men eisini sunnast í Týsklandi – í Bayern og Baden-Württemberg – hava Grüne lutfalsliga góða undirtøku.

• AfD stendur avbera sterkur í Eysturtýsklandi – serliga í sunnara parti av Eysturtýsklandi: Sachsen og Thüringen, men nógv veikari í øllum Vesturtýsklandi. Í Berlin er undirtøkan fyri AfD undir meðal.

Kanslarin er politiski leiðarin í Týsklandi, men Týskland hevur harumframt ein forseta – sonevndan Bundespräsident. Í løtuni er tað Frank-Walter Steinmeier úr SPD. Forsetin verður valdur av Ríkissamlingini (Bundesversammlung), ið er sett saman av limum úr Ríkisdegnum og teimum týsku statunum.

Vesturtýsku/týsku samveldisforsetarnir hava verið hesir:

• Theodor Heuss, FDB, 1949-1959
• Heinrich Lübke, CDU, 1959-1969
• Gustav Heinemann, SPD, 1969-1974
• Walter Scheel, FDP, 1974-1979
• Karl Carstens, CDU, 1979-1984
• Richard von Weizsäcker, CDU, 1984-1994
• Roman Herzog, CDU, 1994-1999
• Johannes Rau, SPD, 1999-2004
• Horst Köhler, CDU, 2004-2010
• Christian Wulff, CDU, 2010-2012
• Joachim Gauck, floksleysur, 2012-2017
• Frank-Walter Steinmeier, SPD, 2017-

Samveldisforsetin hevur als ikki líka nógv vald sum kanslarin og kann betur samanberast við t.d. íslendska forsetan. Hetta er tí, at Týskland hevur eina tingræðisliga (parlamentariska) stjórnarskipan. USA og Frankaríki hava hinvegin forsetaræðiligar (presidentiellar) stjórnarskipanir, ið gevur teirra forsetum sera stórt vald (franska stjórnarskipanin er tó semi-presidentiell og gevur ikki forsetanum líka nógv ræði sum tí amerikanska).

Forsetin tekur tó endaligu avgerðina, tá lógir skulu setast í verk, samgonga skal skipast, kanslari skal setast í starv o.m.a. Sostatt minnir týska forsetaembætið um danska kongshúsið. Hóast týski samveldisforsetin ikki hevur stórt vald, er tað mikil heiður at fáa starvið. Tað eru ofta gamlir politikarar, ið fáa heiðurin at gerast samveldisforsetar.

Týska politiska skipanin hevur tvey kømur. Ríkisdagurin (Bundestag) er lægra kamarið, meðan Ríkisráðið (Bundesrat) er ovara kamarið. Tey eru tó í tveimum ymiskum bygningum í Berlin. Ríkisráðið hevur 69 limir, ið eru valdir av statunum – ikki av fólkinum. Statirnir hava millum 3 og 6 limir í part, men smáu statirnir hava lutfalsliga betri umboðan. T.d. hevur Bremen 3 limir fyri færri enn 700.000 íbúgvar, meðan Nordrhein-Westfalen hevur 6 limir fyri næstan 18 milliónir íbúgvar. Á sama hátt sum við amerikanska Senatinum er hetta ein háttur at tryggja økisliga ávirkan, soleiðis at stóru statirnir ikki taka alt ræðið. Ríkisráðið hevur í nógvum førum møguleika at forða fyri lóggávu.